Panamaveitin

Panamaveitin er millum heimsins mest týdningarmiklu sjóvegis farvegir.

Søgan

Í fleiri øldir høvdu fólk og landastjórnir droymt um eina sjóleið, ið kundi binda saman Atlantshavið og Kyrrahavið, tvørtur um tann 80 kilometur breiða Panamaslættan í Panama.

Fyrsta roynd

Longu í 1534 kannaði týsk-rómverski keisarin Karl fimti, sum eisini var kongur í Spania, um tað var møguligt at gera eina siglingarveit á staðnum, so siglast kundi úr Atlantshavinum tvørturum Panamaslættan beinleiðis yvir í Stillahavið. Men eftirmaður Karl fimta á sponsku trónuni, Filip annar, hevði ongan hug at fara undir ætlanina. Hann metti at trupulleikarnar, sum verkfrøðingar vístu á, vóru alt ov umfatandi. Hann skal eisini hava sagt, at ætlanin var “ímóti Guds vilja.^{[tørvar keldu]}

Næsta roynd

Í 1880 átók eitt franskt felag, undir leiðslu av fransmanninum Ferdinant de Lesseps, sær at gera Panamaveitina. Ferdinant de Lesseps hevði staði á odda, tá Suez veitin var grivin, og var kendur fyri bragdi, sum Suezveitin var mett at vera. Tá fransmenn fóru til verka gjørdist skjótt greitt, at her vóru trupulleikar, sum ikki var roknað við frammanundan. Fyrsti stóri trupulleikin, ið tók seg upp vóru mongu lívshóttandi sjúkurnar, sum raktu arbeiðsfólkið. Talan var um sjúkur, sum t.d. kolera, malaria, gulur fepur og pest. Fyri hesar sjúkur fanst tá ongin grøðandi heilivágur. Og lendið var eisini ein stór plága í nógvar aðrar mátar. Har var hópur av eitrandi slangum, flogkyktum, mórudíkjum, kyksendi, flóðaldum og jarðskjálvtum. Arbeiðsfólkið var eisini plága av skriðulopum, ið kundu taka meira enn 55.000 rúmmetrar av mold og fjala hús, jarnbreytir og gravimaskinur í hópatali. Vanliga tók tað arbeiðsfólkinum fleiri vikur at rudda upp eftir slík skriðulop. Mett var at 21.900 mans lótu lív, tá fransmenn stóðu fyri arbeiðinum. Tað vóru túsundtals franskir smáspararar, ið fíggjaðu verkætlanina hjá Ferdinant de Lesseps, ið endaði sum ein av heimsins størstu gølum, tá verkætlanin fór á húsagang. Fyri at bjarga tí, sum bjargast kundi var eitt annað felag stovnað, men eisini tað miseydnaðist.

Triðja roynd

Í 1902 eydnaðist at selja verkætlanina til USA fyri 40 milliónir dollarar, sum tá sjálvandi var ein risa upphædd. Men amerikanarar vóru nøgdir við handilin, og við forsetanum Theodore Roosevelt var við góðum hugi farið undir arbeiði at knýta saman Atlantshavið og Kyrrahavið. Amerikanarar mettu sjálvandi ikki at hetta fór at vera ein stórvegis trupul uppgáva, men ongantíð áður hevur ein byggiætlan rent seg í so nógvar forðingar. Tá verkætlanin var liðug var mett at umleið 27.500 arbeiðsmenn høvdu latið lív frá tí, at fransmenn byrjaðu arbeiðið til veitin var liðug í 1914.^{[tørvar keldu]}