Heimamús

Heimamús ella húsmús (latín - Mus musculus), kann býtast upp í fleiri undirbólkar, í Føroyum finnast tveir av teimum, "vestanmús" (latín Mus musculus domesticus) og "eystanmús" (latín Mus musculus musculus):. Vestanmúsin er grá-grámorreyð og ljós undir búkinum. Kroppurin er 7,5-10,3 cm langur, halin 7,2-10,2 cm langur, mús vigar 12-28 g. Eyðkendur roykur gongur av henni. Hesin roykur kann siga frá, at hon er til staðar. Roykurin stendst av, at hon merkir økið hjá sær við landi.

Mús

Útbreiðsla

Heimamúsin kemur upprunaliga úr Ásia, og fólk hava drigið hana við sær vestureftir. Mýsnar í Føroyum eru yvirhøvur vestanmús (Mus m. domesticus), men í Streymoy og Sandoy eru umframt vestanmús eisini blendingar (hybridar) av vestanmús og eystanmús (Mus m. musculus x M. m. domesticus''). Vestanmúsin finst í Írlandi, Skotlandi, Onglandi, Fraklandi, Italia, Spania og Grikkalandi. Tann føroyska vestanmúsin má tí vera komin henda vegin við teimum írsku munkunum. Í Føroyum er músin ikki nevnd í skrivum fyrr enn í 1592, men músin má longu hava verið búføst í Føroyum, tá landnámsmenninir komu til Føroya á veg til Íslands og Grønlands.

Mýs í Føroyum

Mýs í Føroyum verða fyrst nevndar í 1592 og tá sigst talan vera um skógarmús (Apodemus sylvaticus), men ætlandi er her heldur talan um heimamús (Mus musculus domesticus), tí skógarmús er ikki skrásett í Føroyum síðan tá.

Í Føroyum er heimamús skrásett í 9 oyggjum:

Fugloy (Mus m. domesticus)
Borðoy (útdeyð uml. 1915-20, møguliga sum fylgja av at rotta kom í oynna í 1898.)
Eysturoy (útdeyð)
Streymoy (Mus m. domesticus og Mus m. musculus x Mus m. domesticus)
Mykinesi(Mus m. domesticus (mykinessiensis))
Hesti (Mus m. domesticus)
Nólsoy (Mus m. domesticus (faroensis))
Sandoy (Mus m. domesticus og Mus m. musculus x Mus m. domesticus)
Suðuroy (útdeyð)

Heimamýsnar í Føroyum verða eisini róptar hagamús og bjargamús, tá tær halda til í hesum búøkjum. Í Norðurhøvum er músin týðiliga knýtt at fólki; um summarið heldur hon til uttandura, men kemur tó aftur til hús um heystið. Í Føroyum er hon bara á nøkrum oyggjum og hon heldur eisini til í óbygdum, og um summarið legst hon í fuglabjørgini á oyggjum, har rottan ikki er.

Føði

Músin er ikki kræsin, men tekur tað, hon finnur, fræ, smákykt og mat, fólk hevur sær niðurfyri, og leivdir. Kortini dámar henni best fræ, serliga korn og alt sovorðið, sum er burtur úr korni. Hon megnar at liva, hóast hon fær ikki vatn, og tí trívst hon væl í korngoymslum. Í húsum kann hon gera skaða á bæði mat og innbúgv, tí dugnalig er hon at gnaga.

Mús klintrast um alt húsið. Er nóg mikið av føði og tilfari at byggja reiður við, standa tær seg væl í frosti. Músin leggur sær niðurfyri til verri tíðir, tá ið ov lítið er til av føði. Mýsnar eru í búflokki, kvennmúsin byggir reiður, kallmúsin kemur í reiðrið í makingartíðini.

Nøring

Mús leggur alt árið, og hugsandi kann hon fáa undan 10 legur um árið, 3-6 mýslingar í hvørjari, um nóg rúmligt er, og føðin ikki trýtur. Mýslingarnir sjálvir eru kynsliga búnir, tá teir eru mánað gamlir.