Munurin millum rættingarnar hjá "Suðuramerika"

Jarðfrøðisliga røkkur Suðuramerika frá [[Panamaveitini]], sum sker seg gjøgnum [[Isthmus]] í [[Panama]] og suður í [[Eldlandið]]. Summi rokna [[Norðuramerika|Norður-]] og Suðuramerika sum eitt stórt meginland, og partarnir verða so hvør sær umtalaðis sum meginlanda-øki. Geopolitiskt verður alt [[Panama]] – eisini pettið eystanfyri [[Panamaveitina]] – mangan roknað upp í [[Norðuramerika]], ella kanska meiri neyvt millum londini í [[Miðamerika]].

Í jarðfrøðisligum høpi er hampuliga stutt síðan at [[Norðuramerika|Norður-]] og Suðuramerika runnu saman, tí tað eru ikki nógv meiri enn 3 milliónir ár síðan [[Isthmus]] í [[Panama]], varð skapt. Hetta nevna jarðfrøðingar [[Stóra Amerikanska Samanrenningin]]. [[Andesfjøll|Andesfjøllini]] eru eisini rímiliga ung og tí enn seismologiskt óstøðug. Hesi fjøll ganga sum ein ryggur suður gjøgnum meginlandið vestantil. Eystanfyri [[Andesfjøll|Andesfjøllini]]ini er tropiskt veðurlag við [[Regnskógur|regnskóg]] og stóra ósanum frá [[Amazonánni]]. Millum turraru økini í landinum kunnu nevnast [[Patagonia]] og tann sera karga [[Atacama]] [[Oyðimørk|oyðimørkinoyðimørk]]in.

Nógvar oyggjar og oyggjabólkar verða eisini taldar við í Suðuramerika, tí tær mangan hoyra til statirnar á meginlandinum. [[Karibiahav|Karibia]] verður tó roknað uppí [[Norðuramerika|Norðuramerikanska]] økið. – [[Kolombia]], [[Venesuela]], [[Gujana]], [[Surinam]] og [[Franskt Gujana]] eru lond í Suðuramerika, ið liggja út móti [[Karibiahav|Karibiahavi]], og verða tey eisini nevnd [[Karibiskt Suðuramerika]].

Suðuramerika hevur fleiri rekordir í landalæruhøpi: Heimsins hægsta foss [[Angel Falls]], heimsin størstu á (ikki longstu) [[Amazoná]], longstu fjallaketu [[Andesfjøll]], turrastu [[oyðimørk]] [[Atacama]], størsta [[Regnskógur|regnskógin]] [[Amazonskóg]], hægsta høvuðsstaðin [[La Paz, Bolivia]], og syðsta býin [[Ushuaia, Argentina]].

Høvuðs natúrutilfeingið er [[kopar]], [[jarn]]málm, [[tin]], og [[olja]]. Nógva tilfeingi í Suðuramerika er komið væl við hjá heiminum øllum. Men mangan hevur hetta tilfeingi verðið ein forðan fyri menningini av fjøltáttaðum ídnaði. Tað hevur fort nógvan órógv í fíggjarstýringini í fleiri av Suðuramerikansku statunum, og mangan fort til politiskan ófrið.

[[Dýr|Djóralívið]] í Suðuramerika er bæði áhugavert og sermerkt. Einastandandi [[Dýr|djór]] finnast her, so sum [[llama]], [[anaconda]], [[pirana]], [[jaguar]], [[vicuna]], og [[tapir]]. Í [[Amazonskóginum]] er sera høgur [[biodiversitetur]] og ein stórur partur av ymiskleikanum í [[Dýr|djóraheiminum]] er her at síggja.

Fyrstu fólkini í Suðuramerika eru helst ættað frá teimum, sum fóru um [[Beringssundið]] fyri umleið 15000 árum síðani. Hesi fólk eru so líðandi komin suður gjøgnum [[Amerika|amerikansku meginlondini]], og longu fyri 12 000 árum síðani eru fyrstu slóðirnar eftir fólki at finna syðst í [[Kili]].

[[Muisca mentanin]] verður elsta mentanin í Kolombia nevnd. Hetta fólk var samansett av fleiri ættbólkum, cacicazgos, ið høvdu umfatandi handil sínámillum. Tey vóru eisini gullsmiðir og bøndur.

[[Chavín mentanin]] um ár [[900 f.Kr.]] høvdu hesi fólk handilsvirksemi og úbygdan landbúnað sambært teim metingum gjørdar eru útfrá leivdum, sum eru funnar. Lutir eru funnir á einum stað í [[Peru]], ið nevnist [[Chavín de Huantar]]. Hetta stað er í 3,177 metra hædd. [[Chavín mentanin]] helt sær ið hvussu er í gjøgnum tíðarskeiðið [[900 f.Kr.|900]] til [[300 f.Kr.]]

Við høvuðssæti í mæta býnum [[Cusco]], var [[Inka mentanin]] ráðandi í [[Andesøki|Andesøkinum]] frá [[1438]] til [[1533]]. Teirra land var kent sum ''Tahuantinsuyu'', ið merkir "tað fýra býtta landið”. Í [[Quechua]], var [[Inka mentanin]] sera týðulig og vælment. Teir vóru mætir steinsmiðir, og býir teirra eru einastandi avreksverk bygd inn í fjallasíðurnar. Teir veltu jørðina í terrassum. Metalarbeiði teirra var eisini av hægstu góðsku.

* {{flagicon|Argentina}} [[Argentina]]

* {{flagicon|Bolivia}} [[Bolivia]]

* {{flagicon|Brasil}} [[Brasil]]

* {{flagicon|Ekvador}} [[Ekvador]]

* {{flagicon|Guinea}} [[Guinea]]

* {{flagicon|Kili}} [[Kili]]

* {{flagicon|Kolombia}} [[Kolombia]]

* {{flagicon|Paraguay}} [[Paraguei]]

* {{flagicon|Peru}} [[Peru]]

* {{flagicon|Surinam}} [[Surinam]]

* {{flagicon|Uruguei}} [[Uruguei]]

* {{flagicon|Venesuela}} [[Venesuela]]