Wikipedia

Munurin millum rættingarnar hjá "Evropeiska Samveldið"

Browse history interactively
← Far til fyrra munFar til næsta mun →
Content deleted Content added
VisualWikitext
s →‎Keldur: tók burtur Link LA, ið nú verður stýrt av Wikidata
Benadikt (kjak | íkøst)
2.936 edits
s Nakrar stavivillur rættaðar.
Linja 13:
| forseti_heitið = Evropatingið
| forseti = Martin Schulz
| vídd = 4  324  782
| vatn = 3,08%
| íbúgvar = 505, 665, 739
| íbúgvar_ár = 2013
| íbúgvar_km2 = 114
Linja 27:
}}
 
'''ES''' er stytting fyri '''Evropasamveldið''' ella '''Evropeiska Samveldið''' <ref>http://www.fmn.fo/listar/styttingar/stytt-3C.htm</ref>, á [[Danskt mál|donskum]] og fleiri øðrumflesu evropeiskum málum verður brúkt styttingin ''EU'', stytting fyri ''Europæiske Union'' ella ''European Union'', er eitt samveldi í [[Evropa]]. Hugsanin um at stovna eitt samveldi í Evropa kom upp eftir [[Seinni heimsbardagi|Seinna heimsbardaga]], tí evropeisku londini hildu hetta vera einastu leið at sleppa undan fleiri kríggjum í heimspartinum. Felagsskapurin, ið upprunaliga æt EEC (stytting fyri Búskaparligi Felagsmarknaður Evropa), hevur skipað øll limalondini sum ein marknað. Vøra, tænastur og arbeiðsmegi hava frítt at fara limalandanna millum. ES skipar seg nú sum búskaparligt samveldi við einum gjaldoyra, [[Evra|evru]], í øllum londunum. Ein onnur framtíðarhugsjón er ES sum politiskt samveldi. Tað vóru tey seks londini, [[Frakland]], [[Luksemborg]], [[Belgia]], [[Niðurlond]], [[Vesturtýskland]] og [[Italia]], sum stovnaðu henda felagsskap í [[Róm]] í Italia í 1957, og tí verður sjálvur sáttmálin nevndur Rómsáttmálin. Í 1973 komu [[Stóra Bretland]], [[Danmark]] og [[Írland (land)|Írland]] uppí, í 1981 [[Grikkaland]], í 1986 [[Spania]] og [[Portugal]] og um ársskiftið 1995 [[Svøríki]] og [[Finnland]]. [[Føroyar]] eru ikki við, men hava serligan sáttmála við ES. Sama er við til dømis [[Ísland]]i, [[Sveis]] og [[Noreg]]i. [[Grønland]] fylgdi Danmørk inn í ES. Tá ið Grønland fekk heimastýri, vórðu viðurskiftini við ES endurskoðað, og Grønland segði seg úr felagsskapinum. Eftir broytingarnar í [[Eysturevropa]] seinastu árini, vilja nógv av teimum londunum sleppa upp í Evropasamveldið, og summi hava longu søkt um limaskap. Efir at limalondin góðtóku Maastricht-sáttmálan í 1993, er lagt upp til nógv meira víðfevnandi samstarv enn upprunaliga ætlað.
 
Í 2014 vóru 28 lond í ES, fólkatalið 506 mió. og í vídd umleið 4,38 mió. km<sup>2</sup>. Tá ið [[Japan]] er frá, er ongastaðni so nógv fólk á hvørjum km<sup>2</sup> sum í ES. 24 almenn mál eru í ES og fleiri óalmenn mál. ES-londini eru [[ídnaðarlond]] burturav og nógv ríkari enn lond flest. Tað er aðalmál ES at gera eitt Evropa við ongum landamørkum, har vøra og peningur hava frítt at fara. Í ES- og EBS-londunum hava vørur, tænastur, fólk og kapitalur frítt at fara. Hesi “fýra frælsini” gera tað lættari at virka. Føroyar hava ein handilssáttmála, sum gevur ávísum fiskavørum at kalla fría atgongd til ES marknaðin. Mangt og mikið snýr seg um pening, men ES er meira enn tað. Samstarv er á nógvum økjum: vísindi, handil, umhvørvi, undirvísing og uttanríkispolitikkur er nøkur dømi. Nógv halda, at ES er stigið fram ímóti sameindu tjóðum Evropa, við felags [[gjaldoyra]] og eisini felags verju og løgreglu.
Linja 45:
|
{|style="font-size: 95%; width: 280px;" cellpadding="1" cellspacing="0"
| {{flagicon|Týskland}} [[Týskland]] || <div style="width: 96px; height: 4px; background: #555555;"></div> || 96 (12.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" |{{flagicon|Frakland}} [[Frakland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 74px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 74 (9.,9%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Stóra Bretland}} [[Stóra Bretland|Bretland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 73px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 73 (9.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Italia}} [[Italia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 73px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 73 (9.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Spania}} [[Spania]]|| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 54px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 54 (7.,2%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Pólland}} [[Pólland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 51px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 51 (6.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Rumenia}} [[Rumenia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 32px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 32 (4.,3%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Niðurlond}} [[Niðurlond]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 26px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 26 (3.,5%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Belgia}} [[Belgia]]|| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 22px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 21 (2.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Grikkaland}} [[Grikkaland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 21px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 21 (2.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Kekkia}} [[Kekkia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 21px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 21 (2.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Portugal}} [[Portugal]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 21px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 21 (2.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Ungarn}} [[Ungarn]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 21px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 21 (2.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Svøríki}} [[Svøríki]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 20px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 20 (2.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Eysturríki}} [[Eysturríki]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 18px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 18 (2.,4%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Bulgaria}} [[Bulgaria]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 17px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 17 (2.,3%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Danmark}} [[Danmark]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 13px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 13 (1.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Finnland}} [[Finnland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 13px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 13 (1.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Slovakia}} [[Slovakia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 13px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 13 (1.,7%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Írland}} [[Írland (land)|Írland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 11px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 11 (1.,5%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Kroatia}} [[Kroatia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 11px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 11 (1.,5%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Litava}} [[Litava]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 11px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 11 (1.,5%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Slovenia}} [[Slovenia]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 8px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 8 (1.,1%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Lettland}} [[Lettland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 8px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 8 (1.,1%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Estland}} [[Estland]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 6px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 6 (0.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Kýpros}} [[Kýpros]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 6px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 6 (0.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Luksemborg}} [[Luksemburg]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 6px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 6 (0.,8%)
|-
| style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | {{flagicon|Malta}} [[Malta]] || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | <div style="width: 6px; height: 4px; background: #555555;"></div> || style="border-top: 1px solid #aaaaaa;" | 6 (0.,8%)
|}
|}
Linja 115:
== Sambandið millum Føroyar og ES ==
 
Føroyar er ikki limur í ES, men tað er Danmark, sum Føroyar er í [[Ríkisfelagsskapur|ríkisfelagsskapi]] við. Bæði áðrenn og aftaná, at Danmark fór upp í ES, hava anstøðingar har, eins og í Føroyum, hildið fundir og gingið mótmælisgongur. Í øllum Norðurlondum eru fólk bæði ímóti og fyri ES. Vidðhaldsfólk halda, at ES hevur bundið londini í Evropa fastari saman, og tey 28 ES londini hava fingið størri ávirkan á heimin. Hildið verður, at ES er til gagns fyri til dømis útflutning og fyri fólk flest. Andstøðingar halda, at landið missir ein part av støðu síni sum sjálvstøðugt ríki. Tey vilja hava frælsi sjálvi at ráða og vilja ikki, at landið skal verða stjórnað úr [[Brússel]].
 
Í 1970 fóru Danmark, Stórabretland, Írland og Noreg undir samráðingar við EF um møguligan limaskap. Undir samráðingunum segði danski marknaðarráðharrin, at fyri Føroyar og Grønland kundu taka seg upp serligir spurningar, sum gjørdu tað neyðugt, at serskipanir av ymsum slagi vórðu gjørdar fyri hesar partar av ríkinum. Hetta setti av álvara ferð á kjakið í Føroyum um, hvørt Føroyar skuldu fylgja Danmark inn í felagsskapin
Linja 123:
Tá [[løgtingið]] fyrst í [[1970-árini|sjeytiárunum]] skuldi taka støðu til, um Føroyar skuldu fara við [[Danmark]] inn í Evropeiska Felagsmarknaðin (EF), birtist ein tann størsta politiska rørsla, sum hevur verið í [[Føroyum]]: [[Fólkafylkingin móti EEC]]. Fylkingin - væl stuðlað av serliga [[Tjóðveldisflokkurin|Tjóðveldisflokkinum]] - førdi eina kampanju, ið lýsti felagsmarknaðin sum nakað stórt og fremmant, ið fór at týna Føroyar, gjørdust vit limir. Málið um føroyskan EF limaskap varð endaliga avgreitt, tá ið eitt samt løgting í 1974 gjørdi av, at Føroyar skuldu standa uttanfyri, hóast Danmark var farið inn í felagsskapin.
 
Í 1992 atkvøddi ein meirluti av dønum ímóti tættari ES-samarbeiði. Danska fólkið er 1 % av fólkinum í ES, og danir eiga bert ein lítlan part av atkvøðunum í ES-Ráðnumráðnum og 1.,7 % í ES-Parlamentinumparlamentinum.
 
=== Sendistova Føroya í Evropa SamveldinumEvropasamveldinum ===
 
Sendistovan í [[Brússel]] starvast mest við viðurskiftum [[Føroya]] við ES. Endamálið hjá sendistovum Føroya er í høvuðsheitum, eins og hjá øðrum londum, at skapa og røkja sambond í vertslandinum og miðla kunning og sambond millum mentanarlív og aðrar samfelagsbólkar í vertslandinum.<ref>http://www.tinganes.fo/Default.aspx?ID=13311</ref> Kate Sanderson er fyrsta sendikvinna Føroya í Brússel. <ref>http://www.tinganes.fo/Default.aspx?ID=13314</ref>
Linja 131:
=== ES-boykott ímóti Føroyum ===
 
28. august 2013 valdi ES at fremja boykott móti Føroyum á tann hátt, at føroysk skip við makreli og sild ikki sluppu í ES-havn ella ES -land yvirhøvur. Hetta orsakað av ósemju um hvussu stóran part av makrelkvotuni, ið Føroyar skal hava. ES metti, at Føroyar ikki fiskaði burðardygt. Føroyar stevndu ES til WTO. Hin 11. juni 2014 kunngjørdi [[Maria Damanaki]], fiski- og vinnumálakommiserur hjá ES, at avtala um sildakvotu varvarð gjørd millum Føroyar og ES, og at ES nú fór at enda handilsforingunum móti Føroyum, sum hevði vart síðan 28. august 2013. Sum partur í nýggju semjuni lovaði [[Jacob Vestergaard]], fiskimálaráðharri Føroya, at Føroyar fóru at taka aftur stevningina í [[WTO]] móti ES.<ref>[http://www.undercurrentnews.com/2014/06/11/eu-lifts-trade-sanctions-against-faroes-as-parties-agree-to-end-herring-war/ undercurrentnews.com, EU lifts trade sanctions against Faroes as parties agree to end herring war]</ref>
 
== Limalond ==
Heintað frá "https://fo.wikipedia.org/wiki/Evropeiska_Samveldið"