Munurin millum rættingarnar hjá "Ravmagn"

Content deleted Content added
sNo edit summary
Benadikt (kjak | íkøst)
No edit summary
Linja 4:
Ravmagn er í tveimum líkum: streymur, sum fer runt í leidningum, og støðuravmagn, sum er staðbundið, til dømis í einum kambi. Ravmagnið streymar úr kraftstøðini til eitt tól ella lampu og aftur hagar, tað kom. Gníggjar tú eina ballón móti troyggjuni, tekur ballónin eyka elektrónir til sín og verður negativ. Henda løðing verður rópt støðuravmagn, tí at hon ikki flytur seg. Hon kann taka til sín smá pappírspetti ella hár. Tvey sløg eru av ravmagnsløðingum: positivar og negativar. Sum oftast eru líka nógvar í einumhvørjum tilfari, so at tær ganga út móti hvør aðrari. Tilfar, sum letur streymin ganga, verður rópt leiðari. [[Metal]] og [[kopar]] flest eru leiðarar. Streymurin gongur gjøgnum metalini, tí at elektrónirnar sita leysar og kunnu flytast. Allir leiðarar hava eina ávísa mótstøðu, ið vendir móti streyminum. Mótstøðan minkar í einki, tá leidningurin verður nógv køldur. Leiðarin er nú vorðin ein serleiðari, har ið streymurin kann ganga, men við ongari mótstøðu. 
Avbyrgjarar, t.d. papp og plast, loyva ikki streyminum at ganga, tí elektrónirnar eru fastari bundnar at atomkjarnanum. Ravmagnið krevur, at leidningarnir halda fram, at streymurin skal ganga. Hetta eitur ein ravmagnisringur. Fer ringurin, steðgar streymurin. Smáir og stórir ravmagnsmotorar driva nógv sløg av maskinum. Í motorinum er ein snælda, sum situr í einum sigulsøki. Tá ið streymur fer gjøgnum snælduna, noyðist hon at mala. Ravmagns-gerar gera streym úr røringarorku, tá ið ein spoli snarar millum pólarnar í einum sigli. Einfaldar, smáir gerar, sum til dømis gera streym til eina súkklulykt, eita dynamo ella máttlar. Stóru gerarnir á ravmagnsverkunum snara við guvutyrlum við guvu frá olju- ella kolbrennarum. Teir gera heilt stórar nøgdir av ravmagni.
 
Battarí ella ravløð gera ravmagn, sum streymar ein veg - javnstreymur. Ravlaðið skumpar streymin úti í ravmagnsringinum. Tá ið tú setur eitt ravlað í til dømis eitt gongulurt, fer evnisliga tilfarið at loysa og andgera elektrónir. Tær gera streym, tí at tær verða skumpaðar úti í ravmagnsringinum. StyrkinaElektriska spenningin mála vit í voltum, umleið 1,5 V fyri ravlaðið. Elektrónirnar streyma frá negativa pólinum gjøgnum gongulurtið og aftur til positiva pólin. Um ravlað verður bundið í øvugtan veg, fylla elektronirnar holini, og streymurin steðgar. Dagliga hava vit ørgrynni av ravmagnstólum uttan um okkur - [[fartelefonir]], [[Sjónvarp|sjón]]- og [[útvarp]], bandupptakarar og [[teldur]]. Øll hesi ravmagnstól hava rensl, har ið ravmagn fer ígjøgnum. Í renslunum eru ersmáir elektroniskir staklutir, ið minka, kvetta ella magna streymin, og soleiðis skapa bákn. Tað kann vera ljóð í einari fartelefon ella tal í einari teldu.
 
Gomlu grikkarnir sóu longu fyri 2500 árum síðan, at eitt silkiklæði, sum varð gníggjað við einum ravpetti, skjótt varð fult av støðuravmagni. Amerikamaðurin [[Benjamin Fraklin]] (1706-1790) sá sum tann fyrsti umleið 1750, at snarljós eisini er ravmagn og greiddi frá, hvat ið ein ravløðing er. Franklin setti drekar, meðan toran gekk (nú er tað strangliga bannað). Italiamenninir [[Luigi Aloisio Galvani]] og [[Alessandro Volta]] gjørdu fyrstu ravløðini.
Linja 10:
== Streymnýtsla ==
 
Streymnýtsluna mála vit í kilowatt-tímum (kWh). Dátur frá World Bank frá 2011 vísa, at m.a. norðmenn eru millum tey, sum brúka mest orku fyri hvønn íbúgva, 23,174 kilowatt-tímar á hvørjum ári, meðan finnlendingar og sviar brúka ávikavist 15, 738 og 14, 030 kilowatt-tímarkilowatttímar. Til samanberingar brúkar ein dani bara 6, 122 kilowatt-tímarkilowatttímar. Men her skal leggjast aftrat, at stórur partur av orkuni á [[Skandinavia|Skandinavisku hálvoynni]] stavar frá varandi orku, so sum vatnorku, og tí geva tølini ikki rættvísa mynd av CO<supsub>2</supsub>-útlátinum. Landið, sum brúkauttan samanbering brúkar mest streym fyri hvønn íbúgva er, uttan samanbering, er Íslandi. Ikki minni enn 52, 374 kilowatt-tímarkilowatttímar fyri hvønn íbúgva, og einki annað land kemur nær námid. Aluminiumsframleiðslan í Íslandi brúkabrúkar sera nógva orku, og tey trý reinsingarstøðini brúka meira enn fimm ferðir so nógva orku til framleiðsluna, sum allir íslendingar til samans. Amerikanarar brúka góðar 13, 246 kilowatt-tímarkilowatttímar um árið. [[Haiti]] er landið, sum brúkar minst, - 32 kilowatt-tímarkilowatttímar fyri hvønn íbúgva um árið.

[[Mynd:Earthlights_dmsp.jpg|thumb|right|500px| FylgisveinamyndirMyndir frá [[Fylgisveinur|fylgisveinum]] hjá [[NASA]] vísa, hvørji lond brúka mest streym. Stórbýir sum [[New York City|New York]], [[London]] og [[Tokyo]] síggjasíggjast lættliga, og eisini t.d. fólkaríku økini kring [[Nilá|Nilánna]]nna í [[Egyptaland]]i og [[Mississippiá]]nna í [[USA]]. Aluminiumsframleiðslan í Íslandi brúkabrúkar sera nógva orku (í mun til fólkatalið), hóast teirÍsland ikki lýsalýsir so væl á myndini.]]
{| class="wikitable" table style="border:1px #000000;" cellspacing="0" align="center" style="margin-left: 1em"
! style="background:#BA8888;" colspan="2"| Hesi brúka mest streym í mun til íbúgvaratalið</br>(kilowatt-tímarkilowatttímar fyri hvønn íbúgva í 2011) <ref>"Countries Compared by Energy > Electric power consumption > KWh per capita. International Statistics at NationMaster.com", International Energy Agency. Aggregates compiled by NationMaster. Retrieved from http://www.nationmaster.com/country-info/stats/Energy/Electric-power-consumption/KWh-per-capita</ref>
|-
| {{flagicon|Ísland}} [[Ísland]] || 52, 373
|-
| {{flagicon|Noreg}} [[Noreg]] || 23, 173
|-
| {{flagicon|Kanada}} [[Kanada]] || 16, 405
|-
| {{flagicon|Kuvait}} [[Kuvait]] || 16, 121
|-
| {{flagicon|Katar}} [[Katar]] || 15, 754
|-
| {{flagicon|Finnland}} [[Finnland]] || 15 15,738
|-
| {{flagicon|Luksemborg}} [[Luxembourg]] || 15, 530
|-
| {{flagicon|Svøríki}} [[Svøríki]] || 14, 030
|-
| {{flagicon|USA}} [[USA]] || 13, 246
|-
| {{flagicon|Avstralia}} [[Avstralia]] || 10 10,719
|-
|}