Bakteria

Ein bakteria er ein einkyknað mikroskopisk lívvera. Bakteriur hoyra til prokaryotar verur og hava sostatt ongan kyknukjarna. Menniskjakroppurin hevur umleið tíggju ferðir fleiri bakteriukyknur enn menniskjakyknur í sær, serliga á húðini og í maga-tarm-kanalini. Tað finnast bæði óhættisligar og sjúkuelvandi (patogenar) bakteriur. Menniskju verða javnan smittað við sjúkuelvandi bakterium, men hetta er tíbetur lætt at viðgera, tí bakteriur kunnu vanliga drepast við antibiotika. Tað er tó vorðið alt meira vanligt, at bakteriur gerast antiobiotika-mótstøðuførar. Hetta kemst ivaleyst av, at menniskjan hevur ovurnýtt antiobiotiskan heilivág.

Escherichia coli undir elektronmikroskopi.

Staphylococcus aureus undir elektronmikroskopi.

Streptococcus mutans undir mikroskopi, litaðar við Gram-liting.

Skap

Bakteriur eru umleið tíggju ferðir minni enn eukaryotar kyknur og eru vanliga 0,5-5 mikrometrar til støddar. Tær kunnu hava ymisk skøp, t.d. rundar (coccus), avlangar (rod), S-formaðar (spirillum), snúraðar (spirochete) og tráðformaðar (filament).

Flokking

Bakteriur kunnu bólkast eftir samanseting av kyknuveggi í grampositivar og gramnegativar bakteriur. Tá man viðger bakteriur við Gram-liting gerast grampositivar bakteriur violettar og gramnegativar reyðar.

Nakrar ættir av grampositivum bakterium:

Actinomyces, Bacillus, Clostridium, Corynebacterium, Enterococcus, Lactobacillus, Listeria, Micrococcus, Mycobacterium, Staphylococcus, Streptococcus og Streptomyces.

Nakrar ættir av gramnegativum bakterium:

Enterobacter, Escherichia, Helicobacter, Hemophilus, Klebsiella, Legionella, Neisseria, Proteus, Pseudomonas, Salmonella, Shigella og Vibrio.

Eitur

Bakteriur kunnu hava trý ymisk sløg av eitur:

• Exoeitur eru eitrandi proteinir, sum bakterian letur úr sær, meðan hon veksur. Eitrið kann ferðast frá infektiónsstaðnum og gera skaða aðrastaðni í kroppinum. Exoeitur eru ofta kraftmikil sum t.d. eitrini hjá Clostridium tetani (bakterian ið elvir til stívkrampa), Clostridium botulinum (bakterian ið elvir til botulismu) og Corynebacterium diphteriae (bakterian ið elvir til difteritis).

Exoeitur kunnu býtast í tríggjar bólkar: Cytolytisk, AB-eitur og superantigenir.

• Enteroeitur eru exoeitur, sum virka í tunntarminum, har tey elva til, at veska verður úrskild, sum elvir til spýggju og diaré. Nøkur dømi um bakteriur við enteroeitrum eru Salmonella enteriditis, Vibrio cholerae og Escherichia coli.

• Endoeitur eru lipopolysaccharidir í uttara vegginum hjá gramnegativum bakterium og verða leyslatin, tá bakterian doyr (lyserar). Endoeitur eru ikki so kraftmikil sum exoeitur, men elva ofta til fepur, spýggju og diaré. Dømi um bakteriuættir við endoeitur eru Salmonella, Escherichia og Shigella.

Keldur

• Michael T. Madigan, John M. Martinko, Brock Biology of Microorganisms, 11th Edition, 2006, Pearson Prentice Hall.