Munurin millum rættingarnar hjá "Kapitalisma"

Content deleted Content added
Ymsar málsligar og formligar rættingar.
Útbygt greinina (work in progress)
Linja 1:
'''Kapitalisma''' (eisini nevnd '''eyðvald''') er ein búskaparskipan grundað á privata ognarrættin av vinnutólunum og møguligum vinningi. Sermerkt fyri kapitalistisku búskaparskipanina er privati ognarrætturin, samsýning fyri arbeiði (t.d løn), sjálvboði býti av vørum og tænastum og ein kappingarførur marknaður, prísásetandi ásetur prísin á vørum og tænastummarknaður. Í sínum einfaldasta sniði er kapitalisma sostætt rætturin at býta um veitingar (t.d keyp og søla) uttan atavmarkingar. tað onnur privat ella tað almenna blandar seg uppí.
 
Búskapurin í einum kapitalistiskum samfelag kallast marknaðarbúskapur, og er eyðkend við, at prísstøði í samfelagnum verður stýrt av útboði og eftirspurningi. StørstiHetta parturinmerkir at virði (prísurin) á eini vøru ella tænastu sum útgangsstøði ikki er hægri enn tað, sum keyparin er áhugaður í at rinda, men heldur ikki lægri enn tað, sum seljarin er áhugaður í at selja fyri. Er stórur umsetningur av londinumviðkomandi vøru ella tænastu, verður prísurin roknaður sum tann miðalprísur, ið flestu keyparar á marknaðinum eru áhugaðir í heiminumat nýtarinda, sammett við tann marknaðarbúskapprís, herímillumið flestu seljarar eru áhugaðir í [[USA]]at ogselja øllfyri. Yvir tíð fer prísurin á marknaðinum sostætt at leggja londseg í Evropaeina príslegu, ið keypari og seljari eru samdir um.
 
Er harafturímóti lítil umsetingnur av vøruni ella tænastuni, verður prísurin vanliga sagdur at vera seinasti keypsprísur millum tveir óheftar partar. Hetta av tí grund, at tað kann vera torført at finna fram til veruliga virði á eini vøru ella tænastu, ið ikki er í umsetningi á marknaðinum, t.d eitt listaverk, ið altíð hevur hingið á einum listaskála. Hetta er tó bert ein leiðregla, eftirsum at marknaðarprísurin á vøruni ella tænastuni allíkavæl kann finnast, t.d við, at roynd verður gjørd at selja listaverkið á almennari uppboðssølu.
Til tess at fremja kapitalistisku búskaparskipanina bera fortalarar fyri búskaparskipanini javnan fram, at neyðugt er við einum lágum skattatrýsti á einstaklingum og fyritøkum, og at valdi hjá landinum skal vera avmarkað.
 
Til tess at fremja kapitalistisku búskaparskipanina bera fortalarar fyri búskaparskipanini javnan fram, at neyðugt er við einum lágum skattatrýsti á einstaklingum og fyritøkum, og at valdi hjá landinum skal vera avmarkað. Grundgevingin er, at tann vinnurekandi, ið er noyddur at gjalda skatt av sínum yvirskoti, noyðist at vinna útreiðslurnar til skatt inn aftur, annaðhvørt við at selja vørur og tænastur til ein hægri prís, ella við at slaka við góðskuni. Á hini síðuni noyðist keyparin annaðhvørt at rinda hægri prís fyri vørur og tænastur, ella at minka um nýtslu sína. Um keyparin er áhugaður í at gjalda tann hægra prísin, er í veruleikanum talingur um ein óbeinleiðis skatt á einstaka brúkarin. Er keyparin harafturímóti noyddur at minka um nýtslu sína, minkar hetta um umsetningin hjá tí vinnurekandi, ið kann fáa fylgjur fyri yvirskotið og sostætt samlaðu skattainntøkunum hjá samfelagnum.
Politisku hugsjónirnar [[sosialisma]], [[anarkisma]] og [[kommunisma]] høvdu sín uppruna sum eitt mótspæl til kapitalistisku búskaparskipaninar í Evropa í 18. og 19. øld.
 
Politisku hugsjónirnar [[sosialisma]], [[anarkisma]] og [[kommunisma]] høvdu sín uppruna sum eitt mótspæl til kapitalistisku búskaparskipaninar í Evropa í 18. og 19. øld. Størsti parturin av londinum í heiminum nýta tó marknaðarbúskap, herímillum í [[USA]] og øll lond í Evropa.
 
Í Føroyum og Danmark er ognarrætturin vardur í grein 73 í grundlógini og í Evropeiska Mannarættindasáttmálanum. Grein 73 í grundlógini ásetur, at ognartøka einans kann fara fram sambært lóg, við almannagangligum virksemi sum endamál, móti fullum endurgjaldi av marknaðarvirðinum av tí ognartikna lutinum.