Munurin millum rættingarnar hjá "Kalifornia"

! align=center bgcolor="#ff9999" | Skjøldur

|- bgcolor="#FFFFFF"

|-----

|-----

| Land: || {{flagicon|USA}} [[USA]]

| Heimasíða: || [http://www.ca.gov/ www.ca.gov]

|}

'''Staturin Kalifornia''' ([[Enskt mál|enskt]]: ''State of California'') er ein lutstatur í [[Vesturstrondin í USA|vestri]] í [[USA|Sambandsríkinum Amerika]] við 38,3 miljónum íbúgvum. Í suðri hevur Kalifornia mark við [[Meksiko]], í norðri við [[Oregon]], í eystri við [[Nevada]] og [[Arizona]] og í vestri við [[Kyrrahavið]]. Í september 1850 bleiv Kalifornia 31. [[stakríki]] í USA. Lutstaturin var fyrr partur av [[Meksiko]]. [[Sacramento]] er høvuðsstaðurin <ref>http://www.50states.com/tools/thelist.htm</ref>, og størsti býurin er [[Los Angeles]]. Breiðir motorvegir og skjóttgangandi jarnabreytir knýta stóru býirnar saman, risastórar brýr eru lidnar og fleiri eru í gerð. [[Jarðskjálvti|Landskjálvtar]] eru vanligir har á leið, og ofta hava teir gjørt stóran skaða. Eisini fólkið í stórbýunum [[San Francisco]] og [[Los Angeles]] livir í vanda fyri landskjálvta. Tilsamans er Kalifornia 423&#8239;970&nbsp;km² stórt, t.d. 1,2 ferðir størri enn [[Týskland]].

 

== Landafrøði ==

Í Kyrrahavsstrondini flyta stórbýir sum [[San Francisco]] og [[Eureka]] út fisk, frukt og við um allan heim. Fyri vestan er eisini [[Hollywood]], háborgin hjá [[Filmur|filmídnaðinum]], og [[Silicon Valley]] í Norðurkalifornia, sum er miðdepil fyri hátøkniligari [[Telda|teldumenning]]. Inni í statinum er heitt og slætt, har eru ring gróðrarlíkindi. Har býr lítið fólk nú á døgum, hóast kaliforniska upprunafólkið, [[Upprunaamerikanarar|indiánarnir]], dugdu at lívbjarga sær í teimum vánaligu umstøðunum. Tær størstu oyggjarnar eru [[Santa Cruz Island]] (254 km²), Santa Rosa Island (209 km²) og [[Santa Catalina Island]] (194 km²).

 

 

=== Jarðfrøði ===

Fólkið í Kalifornia livir í støðugum ótta fyri [[Jarðskjálvti|jarðskjálvta]]. Økið er beint á markinum ímillum tvær meginlandaplátur. Tá ið hesar plátur renna saman, skelvur [[jørðin]], og tað kann vera atvold til, at hús og vegir verða oyðiløgd, og stórskaði kann standast av tí. Ilt er at boða frá jarðgerð, skuldu tey komið illa fyri av jarðskjálvta. San Andreas-umskaringin sker seg 1207&nbsp;km ígjøgnum Kalifornia og fer ígjøgnum býirnar [[San Francisco]] og [[Los Angeles]]. Hundraðtals aðrar smáar rivur elva til, at tað javnan eru veikir skjálvtar í jørðini.

 

 

== Søga ==

=== Indiánar ===

Nógvar ymiskar indiánaættir vóru í Kalifornia. Helst hava forsøgulig fólk verið í Kalifornia frá um 10&#8239;000&nbsp;f.Kr. Flestu teirra veiddu, veltu og fiskaðu. Kendar ættir eru til dømis mohave, shoshone, comanche, paiute og chumash, sum til dømis búðu á [[Santa Catalina Island]]. Tey sigldu í sjógóðum træbátum. Tey vóru tað, vit rópa savnarar og lægri veiðumenn. Tey veiddu tað, ið var fyri av djórum, og tað vóru mest øll smádjór, tey yvirhøvur kundu fáa fatur á. Tey savnaðu so eisini saman tær [[plantur]], ið bar at fáa fatur á. Tey gróvu røtur upp, men nógvastaðni har um vegir er gróðurin so kargur, at sandur og eyrur er millum sjálvt gróðurbeltini, og vanliga vaksa planturnar bara í túgvum. Hetta vísti seg eisini í teirra samfelagsskipan. Hesir indianarar høvdu helst eina fatan av, at teir hoyrdu saman, men teir livdu bara í heilt smáum samfeløgum, sum heild sum stórfamiljur. Og ofta hava hesir indianararnir, eitt nú shoshonarar, ikki verið meira enn einir fimtan í tali í hvør sínum bólki. Tað var neyðugt hjá hesum bólkum, at halda saman, tí tað ber ikki til at hava stóra fólkamiðsavnan, har lítið er at liva av.


 

 

=== Vatntrot ===

Tað er ikki lætt at útvega nóg mikið av vatni til býirnar, ið vaksa so skjótt. Serliga í teimum sólríku og turru økjunum í [[Suðurkalifornia]] er tað ein trupulleiki. Tey fáa vatn úr áunum, men vatn haðan verður eisini nýtt í vatningar skipanum í landbúnaðinum. T.d. verður so nógv vatn tikið úr tí stóru [[Colorado River]], at lítið er eftir í ánni, tá ið hon kemur út á sjógv. Í undirgrundini eru alstórar goymslur av vatni, sum vórðu til undir seinastu ístíð, fyri 10&#8239;000 árum síðan. Men tær goymslurnar minka í stórum, og tað verður alsamt dýrari at pumpa vatnið upp.

 

=== Deyðarevsing ===

 

== Djóralívið ==

Djóralívið í Kalifornia er ógvuliga ríkt og fjølbroytt. Í [[Suðurkalifornia]] eru nógv eiturdjór, til dømis [[slangur]], [[oydlur]] og [[sporðdrekar]]. Amerikanska puman trívist í tjúkkum skógi í Norðurkalifornia eins væl og í hálvgum oyðimørk í Suðurkalifornia. Kalldjórið kann vera 1,8 m langt og viga eini 100 kg. Helst um náttina reikar puman um á veiðiferð. Djórini, hon tekur, eru ymisk til støddar, eitt nú [[hara]], rotta og hjørtur. Fyrr jagstraðu og skutu teir pumuna, tí hon av og á tók djór frá bondunum. Amerikanski [[preriuúlvur]]in er vanligari at síggja; preriuúlvurin er í ætt við sjakal, úlv og taman hund. Svartabjørn heldur eisini til í skógum og friðaðum økjum í Kalifornia; í 2014 vóru 25-35&#8239;000 bjarnir í Kalifornia <ref> http://www.tahoewildbears.org/black_bear_facts.htm</ref>. 



 

 

== Kelduávísingar ==

<references/>

 

== Sí eisini ==

 

{{Sambandsríki Amerika}}

{{mánaðargrein}}