Munurin millum rættingarnar hjá "Jólamaðurin"

<br />[[Mynd:MerryOldSanta.jpg|thumb|right|180px|Tekning frá 1881 eftir Thomas Nast ið, saman við Clement Clarke Moore, hjálpti til við at skapa nýmótans felagsímyndina av jólamanninum (Santa Claus).]]

'''Jólamaðurin''', stundum nevndur '''jólanissan''' ella bara '''nissan''', er ein [[Norðurlond|norðurlendsk]] útgáva av amerikanska [[Santa Claus]], ið aftur hevur røtur í niðurlendska [[Sinterklaas]] ella ''Sint Nicolaes''. Upprunin til ''Sint Nicolaes'' er [[Santa Nikolaus frá Myra]], sum [[Niklasarmessa]] verður hildin til minnis um. Vanliga er jólamaðurin avmyndaður sum ein førur, kátur, hvítskeggjutur maður – stundum við brillum – í reyðum koti við hvítum kraga og ermakvarðum, reyðum buksum við hvítum buksufaldum, og svørtum leðurbelti og styvlum. Hendan ímyndin av jólamanninum, gjørdist vælumtókt í [[USA]] og [[Kanada]] í 19’du[[19. øld]], orsakaorsakað av eini yrking eftir [[Clement Clarke Moore]] ''“A Visit From St. Nicholas”'', og av tekningum hjá [[Thomas Nast]]. Hendan ímyndin hevur hildið sær og er styrkt gjøgnum sangir, útvarp, sjónvarp, barnabøkur og filmar.

Siðvenjan við jólamanninum byggir á søgnina um tað kristna halgimennið '''Sankta Nicholas''' (Sankta Niklas), sum var biskupur í havnabýnum [[Myra]] í [[Lykia]], í núverandi [[Turkaland]]i í 3 øld. Hann skal hava verið tiltikin gávumildur, og hjálpt nógvum familjum í neyð. Millum annað skal hann í loyndloyndum hava givið tríggjar posar við gulli til ein mann sum átti tríggjar døtur, men ikki hevði ráð til at geva teimum heimanfylgju (medgift)‚ tá tær skuldu giftast.<br>Niklas var verndarhalgimenni fyri millum annað børn og ung. Í 1200-talinum varð tann stóra barnafestin i [[Frankaríki]] løgd á minnisdegi Sankta Niklasar tann [[6. desember]], á[[Niklasarmessu]] . Henda fest spjaddi seg við tíðini til onnur lond í [[Evropa]]. Siðurin var m.a. at geva smáar gávur, sokallaðar ''Niklas-gávur'', og ofta var tað Niklas sjálvur, ið kom við gávunum. Við síðuna av hesum siði uppstóð ein tilsvarandi fólksligur siður í 1400-talinum har Niklas kom heim til fólk við gávum. Innan [[Protestantisma|protestantismuna]], bleiv tann [[Rómversk-katólska kirkjan|katólski]] Niklas-figururin sæddur sum ein kappingarneyti til tann veruliga jólaboðskapin, og har bleiv hann útskiftur við [[Jesus|Jesusbarnið]] (Christkind) ella ein protestantiskan ella sekuleran Jólamann á fleiri støðum.

Sambært germansku gudalæruna (sum m.a. umfatar ta norrønu gudalæruna) plagdi [[Óðin]] at ríða á áttabeinta rossi sínum [[Sleipnir|Sleipni]], ið kundi leypa long strekki; hetta kann samanlíknast við reinsdjórini hjá jólamanninum, ið dragsa gávufyltu sletuna hjá jólamanninum eftir himmalhválvinum. Óðini varð eisini givin mong nøvn, ið benda á ein gamlan hvítskeggjuntan mann, m.o. ''Síðgrani'', ''Síðskeggr'', ''Langbarðr'' (ið øll merkja ’síðskeggjutur’) og ''Jólnir'' (Jólamaðurin).<br> Um jóltíðir plagdu børn at seta styvlar fyltar við sukri, gularótum ella hoyggi til rossið Sleipnir hjá Óðini, og afturfyri gav hann teimum góðgæti ella gávur. Framvegis seta børn í [[Týskland]]i, [[Belgia]], [[Niðurlond]]um og pørtum av [[Frankaríki]], skógvar fram, ikki til Óðins, men til kristna Sankta Niklas. Í øðrum londum, m.ø. [[Føroyar|Føroyum]], eru styvlarnir skiftir út við hosur, ið verða hongdar upp so jólamaðurin kann koyra gávur í tær um náttina.

Jólamaðurin kom til [[Norðurlond]] í seinnu helvt av [[1800-árini|1800-talinum]], og avloysti so við og við tann eldra ”jólabukkin” í leiklutinum sum gávuútberi jólaaftan í øllum norðurlondunum. [[Jólabukkur]]in, ella Jólageitin, er stórt sæð bara kendur frá [[Skandinavia ]] (tó ikki Føroyum). Upprunin til jólabukkin er ókendur, men siðurin er elligamal og er jólabukkurin ein tann elsta ímyndin av jólum í skandinavia. Eitt boð uppá upprunan til jólabukkin er at tað var gamal víkingasiður at offra ein geitarbukk um jóltíðir, við ynskjum um at fáa eitt gott nýtt ár; eitt annað boð er at jólabukkurin stavar frá miðaldarligum kirkjuligum jólaspæli, ið ofta eisini hevði ein djevul við hornum, ið líktist einum hornutum geitarbukki.<br>Í [[Svøríki]] verður jólamaðurin róptur ''Jultomten'', í [[Danmark]] ''Julemanden'', í [[Noreg]]i ''Julenissen,'' í [[Ísland]]i ''Jólasveinn'', í [[Grønland]]i ''Juulimaaq'' og í [[Finland]]i ''Joulupukki'' har geitarbukksnavnið er varðveitt ("pukki" merkir [[bukkur]]), og á [[Finnlandssvenskt|finnlandssvenskum]] ''julgubben''.<br>Norðurlendsku [[nissur]]nar byggja í grundini á vættrar, ið onki samband hava við Sankta Niklas, men tær eru blivnar knýttar at honum við nissu-navninum, sum kemur frá tí norðurlendska forminum av Niklasi, ''Niels'' – tvs. ''jólaniels'' bleiv til ''jólaniss''. Frá endanum av 1800-talinum vórðu tær smáu garðsnissurnar (vættrarnir) ofta avmyndaðar sum ‘jólanissur’, serliga á jólakortum, og í dag eru tær smáu skeggjutu nissurnar ímyndin av jólunum.

Nútíðar føroyski jólamaðurin ella jólanissan er av donskum uppruna, komin við danskari mentan, vikubløðum v.m. til Føroya í 20. øld. Roynt hevur verið at føroyska henda danska jólamannin eftir íslendskari fyrimynd, har jólamaðurin verður sagdur at vera ''“ein góðvættur, ið sigst bera børnum gávur á jólum - ella fólk, ið er ílatið sum slík”''. Eisini hava føroyskir jólamenn fingið nøvn sum ‘Kertustubbi’, ‘Greytasleikur’ og ‘Kjøtkrókur’ eftir íslendskum leisti, men hesi nøvn koma fyrst á skrift í Íslandi í [[1860]], og eru sostatt eini 1600 ár yngri enn Niklas navnið. Eisini er íslendski ‘jólakøtturin’ vorðin til føroyska jólafrensin ‘Halaleysi’, tó hevur íslendska ‘grýlan’ ikki fingið innivist í føroysku jólunum.<br> [[Marius Johannesen]] roynir í sanginum "Eg eri jólamaðurin..." at lata jólamannin í føroysk klæðir og búgva í heyggi eins og huldufólkini: ''"Eg eri jólamaðurin við stórum gráum skeggi, í koti og svørtum knæbuksum, eg búgvi í hulduheyggi."''<br> Ein siður ið hevur tikið seg upp seinastu árini er, at føroysku jólamenninir nú koma til landið við eini føroyskari slupp; hóast onga ávirkan haðani, so minnir hetta um [[Sinterklaas]]haldið í Niðurlondum, har Sinterklaas kemur til Niðurlong við einum dampskipi.

Sambært nýmótans amerikanskari siðvenju, er jólamaðurin ein tjúkkur (førur) maður við kritahvítum síðum skeggi, klæddur í reytt við hvítum pelskantum og svørtum styvlum. Vanliga sigur hann eitt hjartaligt “Ho ho ho!”. Hann býr á [[Norðpólurin|Norðpólinum]] har hann framleiðir gávur saman við smáum hjálparum ella nissum. Jólanátt flýgur hann gjøgnum luftina í eini sletu ið verður dragsað av [[reinsdjór]]um, har kendasta reinsdjórið er ''“Rudolf við tí reyðu nøsini”.'' Frá sletuni fer hann niður gjøgnum skorsteinskaminuna við jólagávum. Tað er vanligt at seta eitt sindur av mati fram til jólamannin. Jólamenn upptraðka ofta áðrenn jólaaftan í keypsmiðstøðum (sentrum) har teir ofta spyrja børn hvat tey ynskja sær til jóla, ella fyri at savna pengar inn til vælgerandi endamál.<br>Tann enski og USA-amerikanski jólamaðurin byggja á ímyndirnar av tí káta jólaglaða “[[Father Christmas]]” frá [[Bretland|bretsku oyggjunum]] og "Sinterklaas" frá Niðurlondum. Frásagnir, yrkingar og tekningar av jólamanninum, serliga yrkingin "''A Visit From St. Nicholas"'' (ella ''"The Night Before Christmas"'') frá [[1823]], skaptu eina felagsmynd av jólamanninum í amerikansku siðvenjuni. Reklamutekningar fyri [[The Coca Cola Company|Coca-Cola]] í [[1931]], teknaðar av svenskamerikanaranum Haddon Sundblom, gav gjøgnumbrot fyri tann reyð-hvíta búnan jólamaðurin er ílatin í dag – litirnir hjá Coca Cola.<br>Jólamaðurin verður oftast róptur Father Christmas í Stórabretlandi, meðan hann í [[USA]] verður róptur Santa Claus, ein anglifisering av tí niðurlendska Sinterklaas, tvs. Sankta Nicholas. Hesin jólamaðurin er avmyndaður í óteljandi bókum og filmum, og haraftrat í jólaframsýningum og jólapynti, og er kendur um allan heimin.

Fleiri lond siga seg hýsa heimstaðnum hjá jólamanninum. Tá danskt sjónvarp sendi jólarøðina (seriuna) ”nissebanden''”Nissebanden i Grønland”'' í [[1989]], uppstóð ein nýggj mýta – at húsini hjá jólamanninum liggja í Umanak á vesturstrond [[Grønland|Grønlands]]. Norðmenn siga at jólamaðurin býr í [[Drøvbakk]], sviar at hann býr í bygdini [[Mora]], har tað eisini er ein park nevnd [[Tomteland]], meðan finnar siga hann býr á fjallinum [[Korvatunturi]] í landnyrðings-Finnlandi, men hetta plássið hevur fingið kapping frá einum øðrum plássi í [[Finnland|Finnlandi]], [[Rovaniemi]], har ein [[Santa Park]] opnaði í [[1998]], og royna finnar at fáa ES at góðtaka hetta sum offisiellaalmenna heimstað jólamansins. Sambært norðuramerikanskari siðvenju, so býr jólamaðurin á [[Arktis|Norðpólinum]], og gav kanadiska stjórnin jólamanninum (Santa) kanadiskan ríkisborgaraskap tann [[23. desember|23 desember]] í [[2008]]. Men eisini muslimska [[Turkaland]] ger (helst tað mest legitima) krav uppá bústað jólamansins, nemliga í heimstaði kristna Sankta Niklasar [[Myra]], nú [[Demre]] í Turkalandi. Í muslimska Turkalandi er jólamaðurin eisini vælumtóktur, har er hann kendur sum "Noel Baba" og gevur hann børnum gávur á nýggjárinum, tí [[turkar]] halda ikki kristin jól.