Munurin millum rættingarnar hjá "Tórshavn"

| image_caption = VestaraváginVestaravág í Havn.

'''Tórshavn''' ella '''Havnin''' ([[danskt]] heiti: '''Thorshavn''') er høvuðsstaður í [[Føroyar|Føroyum]] og nógv størsti býurin, hóast hann ivaleyst er ein av heimsins minstu høvuðsstøðum. Í meira enn 1.000 ár hevur Tórshavn verið miðdepil landsins. Men ikki fyrr enn í [[1866]] varð Tórshavn formliga viðurkendur sum sjálvstýrandi eind, sum veruligur [[høvuðsstaður]]. Havnin er ein nútímans, virkin býur við handlihandilslívi, ídnaði og fyrisiting, við skúlum og fjølbroyttum valmøguleikum til víðari útbúgving, við [[Ítróttur|ítrótti]] og einum blómandi mentanarlívi.

HonBýurin er viðbygdur rundan um tvær smáar vágir: Vestaru Vág og Eystaru Vág, sum [[Tinganes]] gongur út millum. Havnin er vaksin nógv íseinastu seinnuhundrað tíðiniárini. Eins og í nógvum øðrum nútímans stórbýum eru nógv av frítíðartilboð, og møguleikarnir at fáa arbeiði ella at nema útbúgving eru betri í Havn enn á bygd. HavnarøkiðHavnaøkið hevur stóran týdning. Her kemurverður [[fiskur]]farmur upp á landlossaður, og mesti farmurin og flestu ferðafólkini koma og fara um Havnina. Árliga koma og fara 3.400 skip um Tórshavnar havn, og 680.000 tons fara um bryggjukantin.

Navnið er samansett av ''[[Tórur|Tór]]'', sum er [[Norrøna gudalæran|norrønur gudur]], og ''havn''. Av tí at fyrri liðurin ''Tórs'' hevur verið lítið brúktur á manna munni, hevur almenna býarnavnið ''Tórshavn'' ikki broytt snið gjøgnum tíðina, eins og heitini ''Hósvík'' og ''hósdagur'', har ''Tórs-'' við tíðini er blivið til ''Hós-''.

Havnin hevur nógv skip og nógv tanntað størsta handilhandilsvirksemið í Føroyum. Har er t.d. stór skipasmiðja, sum teir byggjahar nógv skip áverða bygd, bæði úr stáli og viði, og har eru stór fiskavirkihús. Havnin er brimpláss, hon liggur opin fyri [[hav]]alduni, men har er so góður brimgarður gjørdur, at tað er lendandileggjandi at í næstan øllum veðri. Higar koma eisini ferðafólk úr útheimi til [[Føroya]], og meginparturin av øllum farmi, og vestan fyrivestanfyri er fiskivinnuhavnhugnalig smábátahavn og hugnaligfyrr smábátahavneisini fiskivinnuhavn. Til Havnar kemur nógv fólk ferðandi úr útlondum og úr øllum bygdum í [[Føroyum]]. Nógv før sigla í fastariFøst innanoyggja ferðasigling er til Havnar - úr [[Suðuroy]] og oyggjunum sunnanfyri, úr [[Vágar|Vágum]] og úr [[Norðoyggjar|Norðoyggjum]], av [[Skálafjørður|Skálafirði]] og úr [[Sundalagið|SundalagnumNólsoy]].

[[Mynd:Tórshavn. 2004.1.jpg|thumb|right|300px|[[Føroya Landsstýri]] hevur sæti í [[Tinganes]]i.]]

[[Mynd:Recherche Expedition 1839 Tórshavn.jpg|thumb|right|300px|Tórshavn í 1839.]]

Tórshavn liggur mitt í landinum. Á gamla tingstaðnum, [[Tinganes]]i, hevur landsins stjórn, [[Føroya Landsstýri|landsstýrið]], sæti. Hetta er nesið, sum býtir sjálvasjálvu havnina sundur. Eystan fyriEystanfyri er havnin fyri ferðafólk og farm. Á [[Skansin|StansatangaSkansatanga]], sum fyrr var nevndur ''Stanganes'', bygdi [[Magnus Heinason]] ein [[Skansin|skansa]] til at verja Havnina fyri ófriðaskipumófriðarskipum. Húsini og virkini hava, serliga aftan á [[Seinni heimsbardagi|Seinna heimskríggiðheimsbardaga]] verið í ringum standi, men nú er bøtt um tey, so skansin er í dag eitt søguligt prýðiligt minni.

Í Havn er alt, sum einum stórbýi hoyrir til. Bæði til arbeiði, frítíð, lærustovnar, [[Føroya Studentaskúli|studentaskúli]], fólkaskúlar og ymiskt til persónliga røkt og menning. Her eru dagstovnar, skúlar, ítróttarøkiítróttaøki við fótbóltsvøllum, svimjihøll og rennibreyt, heilsuverk við sjúkrahúsi, og øðrum viðgerðamøguleikumviðgerðarmøguleikum, tilhald til eldri fólk, eins og fleiri ellis- og røktarheim og sambýli eisini eru í býnum. Stór hús eru til dømis tey gomlu [[Amtmansborgin|amtmanshúsini]], [[Føroya Fólkaháskúli]], [[Landssjúkrahúsið]], [[Hotel Hafnia]], [[Hotel Føroyar]], [[Telefonverk Føroya Løgtings|telefonhúsið]], [[Tórshavnar kommunuskúli|Kommunuskúlin]], [[Bacalao]], og [[SMS (sølumiðstøð)|SMS]], v.f. Í TórshavnHavn eru fleiri danskir stovnar: [[Sorenskrivarin]], [[Ríkisumboðsmaðurin]], [[Landslæknin]] og [[Løgregla]]n. Har er eisini bæði Føroya biskupur, [[Føroya Fornminnissavn|Fornminnissavnið]], [[Landsbókasavnið]] og [[Býarbókasavnið]]. Í Tórshavn er hægstu skúlar í [[Føroyum]] - [[Føroya HandilsskúliGlasir]], [[Føroya Fólkaháskúli|fólkaháskúliVinnuháskúlin]], tekniskur skúli, sjómansskúli, Sjúkrasystraskúli og [[Fróðskaparsetur Føroya Læraraskúli]]. Har eru breiðar beinar gøtur, prúð hús og vakrir urtagarðar, og har er ein stór [[Viðarlundin|viðalundviðarlund]] er mitt í býnum. Í viðalundiniviðarlundini stendur ein prýðilig standmynd til minnis um føroyskar sjómenn, sum gingu burtur undir [[Seinni heimsbardagi|2. heimskríggi]].

Í miðstaðarøkinum eru fleiri kommunusamanleggingar farnar fram seinastu umleið tjúgu árini. Síðan [[1974]] er kommunan økt munandi við kommunusamanleggingunum við [[Kaldbak]], [[Hoyvík]], [[Argir]], [[Nólsoy]], [[Hestur|Hest]] og [[Kollafjørður|Kollafjørð]]. Hetta hevur givið høvuðsstaðarkommununi størri møguleikar at menna byggimøguleikar og virksemi annars, og við tí alt størri fólkagrundarlagnum, sum nú er umleið 1920.300227 (2015) fólk, eisini størri møguleikar at átaka sær ymiskar uppgávur, sum almennu [[Føroyar]] áður hava røkt.

[[Mynd:Nabb,_One_of_the_Sports_Halls_in_Tórshavn_and_Tórsvøllur,_the_National_Football_Stadium_of_the_Faroe_Islands.JPG|thumb|right|300px|[[Tórsvøllur]] í [[Gundadalur|Gundadali]] í [[2010]].]]

Í [[Føroyingasøga|Føroyingasøgu]] kunnu vit lesa, at í Tórshavn hevur líka frá gamlari tíð verið tingstaður hjá føroyingum. Tá komu Føroya bøndur við stórum fylgi til tingatings í Tórshavn. Úti í [[Tinganes]]i settu teir búðir sínar upp, og har vóruvórðu tær standandi, so leingi sum tingið vardi. Longu í landnámstíðini gjørdist Havnin ein savnandi miðdepil, har [[Føroyar|føroyingar]] hittust. Eftir tátíðarmáti var tað eitt fátæksligt pláss, við kargari jørð og nógvum mjørka, ongum rekaviði og ongum fuglabjørgum, og haruframtharumframt trupult at verja móti álopum. Eisini vóru lendingarviðurskiftini vánalig, sjálvt eftir [[Føroyar|føroyskum]] mátistokki, og var Havnin tískil ikki egnað sum niðursetupláss. Men sum miðdepil varð hon vælegnað, og her hittust [[Føroyar|føroyingar]] - til avgerð av trætum, til rættargongd og til tingsetur. Og her varð avgerðin tikin ár [[999]], at [[Føroyar|føroyingar]] skuldu taka við [[Kristindómur|kristnari]] trúgv. Í tilknýti til tær árligu tingseturnar vaks upp ein marknaður, og Tórshavn gjørdist eitt fast handilspláss. Saman við tingsetunum kom eisini handilsskapur, og Tórshavn gjørdist handilsstaður og miðstøð føroyinga.

Longu undir einahandlinum fekk [[Niels Ryberg]] loyvi at seta á stovn ein transithandil í Vágsbotni. Við hesum byrjaði nýggj tíð, og eitt nýtt handverk kemurkom fram. Fólk lærirlærdu seg at salta sild og at turka klippfisk. Um somu tíð verðavórðu rundanundan um Havnina stykkjaðar út traðir og latnar HavnafólkiHavnarfólki til traðarbrúk.

Við nýggju [[Danmark|donsku]] grundlógini í [[1849]] varð nýggj fyrisiting skipað við amtum og kommunum í [[Danmark|danska]] ríkinum, og tann [[16. februar]] [[1866]] kom lóg um ''Thorshavns kommunale Forfatning''. Tá gjørdist Tórshavn serstøk kommuna, ið umfataði staðin sjálvan og garðarnar uttanfyri, [[Húsagarður]] og [[Álaker]] við tí, ið til teir hoyrdu. Til at stýra kommununi skuldu veljast 5 borgarar í borgaraumboðið, ''Borgerrepræsentationen'', sum tað kallaðist. Hesir fimm skuldu stýra saman við landsins fúta, sum varðvar fastur limur í stýrinum.

Á nesinum og uttan um [[Eystaruvág]] var so búsetingin. Fólkatalið fór at vaksa, og var komið upp á 850, tá ið einahandilin var avtikin og fríhandil settur á stovn í [[1856]]. Byrjanin til tann [[Føroyar|føroyska]] fiskiflotan varð løgd, tá [[Trappubrøðurnir]] úr Havn keypakeyptu sluppina [[Fox]]. Men orsakaorsakað av teimum vánaligu havnaviðurskiftunumhavnarviðurskiftunum í Tórshavn, mentist tann nýggja vinnan skjótari úti á bygdunum. Tað var eyðsæð, at neyðugt var at bøta um havnaviðurskiftinihavnarviðurskiftini, og í [[1927]] var Tórshavnar Havn ein veruleiki.

Havnin gjørdist keypstaður tann [[1. januar]] [[1909]], og býurin er í støðugari menning.

FýraTríggir fótbóltsvøllir eru í kommununiHavn: [[Ovari vøllur]], [[Niðari vøllur]], [[Vøllurin á Argjum]] og [[Tórsvøllur]]. TeirTveir tríggjarteir fyrrufyrstu umsitur mentamáladeildin hjá [[Tórshavnar kommuna|Tórshavnar kommunu]]. Grunnurin [[Tórsvøllur]] umsitur [[Tórsvøll]]. Ein og hvør kann læna fótbóltsvøllirnar, tá fótbóltsfeløgini ikki nýta teir. Tað er ókeypis at brúka fótbóltsvøllirnar hjá [[Fótbóltur|Tórshavnar kommunu]].

Fimm almennir svimjihyljar eru í kommununi. Tann størsti er [[Svimjihøllin í Gundadali]]. Hinir fýra eru í [[Argja skúla]], [[Eysturskúlanum]], [[Kollafjarðar skúla]] og úti í [[Hesti]]. [[Svimjihøllin í Gundadali]] verður í høvuðsheitum brúkt til almenna svimjing, men eisini skúlar, stovnar og feløg brúka hana. Hinir svimjihyljarnir eru fyrst og fremst til skúlabrúks, men tann í [[Kollafjørður|Kollafirði]] er eisini opin fyri almenninginum. Svimjihylurin í Hesti er einans í nýtslu um summarið.

[[Mynd:Olaf_Finsen.png|thumb|right|300px|[[Olaf Finsen]] var [[Býráðsformenn í Tórshavn|býráðsformaður]] í Tórshavn frá [[1904]] til [[1909]].]]

Nú býr Føroya yvirvald úti á [[Tinganes]]i, tí har úti hevur [[Føroya Landsstýri]] innivist. Enn kemur [[Føroya Løgting]] saman í Tórshavn á hvørjum ári, men [[Tinghúsið|løgtingshúsið]] er ikki á Tinganesi, tað stendur longur uppi í býnum.

Býráðslimirnir í [[Tórshavnar kommuna|Tórshavnar kommunu]] eru borgaravald umboð, sum eru stillað upp í politiskum flokkum. Limirnir skipa seg í ein meiriluta og ein minniluta, har meirilutin er at líkna við samgonguna í landspolitikki. Siðvenjan við meiriluta og minniluta hevur verið í kommununi í fleiri áratíggju. Tey, sum skipa meiriluta, undirskriva eitt samgonguskjal, har ætlanirnar hjá meirilutanum fyri valskeiðið verða settar út í kortið. Í [[Tórshavnar kommuna|Tórshavnar kommunu]] er ikki vanligt at almannakunngera sjálvt samgonguskjalið. Nývalda býráðið velur ein borgarstjóra fyri alt valskeiðið. Starvið sum borgarstjóri er fulltíðarstarv. Eisini velur býráðið ein 1. og ein 2. varaborgarstjóra og mannar síðani tær føstu nevndirnar: Fíggjarnevndina, SosialuTeknisku nevnd, TekniskuMentamálanevndina, nevndTrivnaðarnevndina, ByggiVinnunevndina, Náttúru- og býarskipanarnevndinaumhvørvisnevndina, Mentamálanevndina, HeilsuByggi- og umhvørvisnevndinabýarskipanarnevndina og HavnanevndinaØkisnevndina. Limirnir í føstu nevndunum skulu vera býráðslimir.

Kommunuval er fjórða hvørtfjórðahvørt ár annan týsdag í [[november]]. Til Tórshavnar býráð verða valdir 13 limir. Fyri at kunna velja og stilla upp til kommunuval í [[Tórshavnar kommuna|Tórshavnar kommunu]], skalt tú vera fylt/-ur 18 ár og hava heimarætt í [[Føroyar|Føroyum]]. Eisini skalt tú vera tilmeldað/-ur hjá fólkayvirlitinum í kommununi í seinasta lagi 2 vikur fyri valdagin og framvegis vera búsitandi í kommununi sjálvan valdagin. Borgarar úr øðrum londum, ið hava havt fastan bústað í [[Føroyar|Føroyum]] seinastu 3 árini undan valinum, hava eisini rætt at velja og stilla upp til kommunuval. Uppstilling fer fram á vallista, har í minsta lagi 15 og í mesta lagi 25 stillarar kunnu stilla millum 1 og 17 valevni upp til býráðið. Í [[Tórshavnar kommuna|Tórshavnar kommunu]] er siðvenja at hava politiska uppstilling, t.v.s. at valevnini verða stillað upp í politisku flokkunum, ið vit kenna frá landspolitikki. Ein valnevnd, sum býráðið velur, hevur evstu ábyrgdina av valinum í kommununi. Aftrat henni eru valstýri, sum taka sær av valinum úti í teimum ymsu atkvøðuøkjunum. Nýggja býráðið tekur við [[1. januar]] árið eftir valið og situr í fýra ár.

Býráðið ásetir skattaprosentið í kommununi á hvørjum ári, tá fíggjarætlanin verður viðgjørd. Skattainntøkan verður brúkt til tær tænastur, kommunan veitir sínum borgarum. [[Toll- og Skattstova FøroyaTaks]] tekur sær av skattaálíkningini, bæði viðvíkjandi kommunuskatti, landsskatti, kirkjuskatti o.ø. Tað er eisini [[Toll- og Skattstova Føroya|Toll- og Skattstovan]]Taks, sum krevur skattin inn.

[[Mynd:Faroe_Islands,_Streymoy,_Tórshavn_(5).jpg|thumb|right|250px|[[Bryggjubakki]]. áðrenn [[Trappan í Vágsbotni|Trappan]] varð gjørd og tikin í nýtslu á sumri 2016]]

* [[SkansapakkhhúsiðSkansapakkhúsið]]

* [[GlaðsheyggiGlaðsheyggjur]]

* [[H. N. Jacobsens Bókahandil|Jacobsens Bókahandil]]

[[Mynd:Janus Djurhuus, Jørgen-Frantz Jacobsen, William Heinesen, Hans Andrias Djurhuus.jpg|thumb|right|250px|[[J.H.O. Djurhuus]], [[Jørgen-Frantz Jacobsen]], [[William Heinesen]] og [[Hans A. Djurhuus]], fýra av størstu yrkjarum og rithøvundum í [[Føroyar|Føroyum]].]]

Mynd:Tórshavn.2004.3.jpg|Tórshavn.

Mynd:Tórshavn_skansin_8Tórshavn skansin 8.jpg|[[Skansin]].

Mynd:Tórshavn.2006.6.jpg|[[Havnar Kirkja|Dómkirkjan í Havn]].

Mynd:Niels_Finsens_gøta_2003Niels Finsens gøta 2003.JPG|[[Niels Finsens gøta]].

Mynd:Tórshavn.2009.5.jpg|Havnar.Tórshavnar havn

Mynd:Tórshavn.2010.9.jpg|Vestaravág í Havn.

Mynd:Faroe_IslandsFaroe Islands,_Streymoy Streymoy,_Tórshavn_ Tórshavn (2).jpg|[[Tórsgøta]].

Mynd:Klimadiagramm-metrisch-deutsch-Thorshaven-Färöer.png|Veðurlag.

Mynd:Map-position-torshavn-kommuna-2005.png|Kort av [[Føroyar|Føroyum]], har Tórshavn er merkt.