Munurin millum rættingarnar hjá "Kalifornia"
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Linja 20:
| Guvernørur: || [[Jerry Brown]] ([[Demokratiski Flokkurin|D]])
|-----
| [[Vídd]]: || 423
|-----
| Íbúgvar ([[2014]]): || 38
|-----
| fyri km²: || 83,85/km²
Linja 31:
|}
'''Staturin Kalifornia''' ([[Enskt mál|
[[Jarðskjálvti|Landskjálvtar]] eru vanligir har á leið, og ofta hava teir gjørt stóran skaða. Eisini fólkið í stórbýunum [[San Francisco]] og [[Los Angeles]] livir í vanda fyri landskjálvta.
Linja 38:
[[Mynd:CalaverasBigTrees2.jpg|thumb|left|170px|Risatrø í [[Calaveras Big Trees]]-parkini í [[Arnold]], Norðurkalifornia.]]
[[Mynd:SF_From_Marin_Highlands3.jpg|thumb|right|260px|[[Golden Gate brúnni|Golden Gate Bridge]] í [[San Francisco]]. [[San Francisco]] er bygdur á 43 heyggjum.]]
Í Kyrrahavsstrondini flyta stórbýir sum [[San Francisco]] og [[Eureka]] út fisk, frukt og við um allan heim. Fyri vestan er eisini [[Hollywood]], háborgin hjá [[Filmur|filmídnaðinum]], og [[Silicon Valley]] í Norðurkalifornia, sum er miðdepil fyri hátøkniligari [[Telda|teldumenning]]. Inni í statinum er heitt og slætt, har eru ring gróðrarlíkindi. Har býr lítið fólk nú á døgum, hóast kaliforniska upprunafólkið, [[Upprunaamerikanarar|indiánarnir]],
Fjallagarðar ganga fram við strondini. Hægsta fjallið er [[Whitneyfjøll]] í Tulare County. Whitneyfjøll er góðar 4
[[Death Valley]] er heitasta stað í heiminum. Sum eitt portur inn til Mojave-oyðimørkina liggur hin størsta amerikanska tjóðlundin í teimum 48 niðaru statunum, [[Death Valley National Park]] ella
=== Jarðfrøði ===
Fólkið í Kalifornia livir í støðugum ótta fyri [[Jarðskjálvti|jarðskjálvta]]. Økið er beint á markinum ímillum tvær meginlandaplátur. Tá ið hesar plátur renna saman, skelvur [[jørðin]], og tað kann vera atvold til, at hús og vegir verða oyðiløgd, og stórskaði kann standast av tí. Ilt er at boða frá jarðgerð, skuldu tey komið illa fyri av jarðskjálvta. San Andreas-umskaringin sker seg 1207
Djúpasti dalur í [[USA]] er í Kalifornia - [[Deyðadalur]] (á enskum ''Death Valley''), 86
== Søga ==
Linja 54:
=== Indiánar ===
[[Mynd:2009_07_09_camino_cielo_paradise_137.jpg|thumb|right|250px|Chumash piktogramm í Santa Barbara. Chumash tekin verða kallað piktogramm.]]
Nógvar ymiskar indiánaættir vóru í Kalifornia. Helst hava forsøgulig fólk verið í Kalifornia frá um 10
=== Gullfepur ===
Linja 76:
Upprunafólkið í Kalifornia er indiánar. [[Spania|Spaniólar]] vóru fyrstir úr Evropa, sum búsettust í Kalifornia. [[Kyrrahav]]sstrondin var ikki so væl atkomilig sum hin, og tí kom at vera longri tíð, áðrenn nakað munandi av fólki settist niður har. So seint sum í 1848 var heilt lítið av fólki í Kalifornia, men so frættist, at [[gull]] var funnið í landinum, og fólk tustu til úr øllum ættum - tað mesta kom eftir [[Sjógvur|sjónum]], tí í teirri tíðini gingu hvørki jarnbreytir ella vegir eystanífrá til vesturstrondina í [[USA]]. Summi funnu gull og gjørdust rík eftir stuttari tíð, men tey flestu funnu einki. Tey vórðu kortini verandi, tí tey sóu, at landið var liviligt, veðurlagið heitt, jørðin góð, og nógvur [[fiskur]] úti fyri strondini. Meginparturin av fólkinum er [[Protestantisma|protestantar]], og eini 31 % eru [[Rómverska-katólska kirkjan|katolikkar]]. At standa á [[Surfing|brimfjøl]] er væl dámd kalifornisk [[Ítróttur|ítrótt]]. Í nógvum býum eru javnan kappingar. Hjá nógvum ungdómi fer øll frítíðin at standa á brimfjøl. Heita veðurlagið og mongu sólardagarnir gera, at nógvir kalifornar eru stóran part av frítíðini við strondina.
Í januar 2014 búðu 38
== Búskapur ==
Linja 112:
|-
| style="background:#f0f0ff;"| [[2012]]
| style="background:#fff3f3;"| 37
| style="background:#f0f0ff;"| '''60
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[2008]]
| style="background:#fff3f3;"| 36
| style="background:#f0f0ff;"|'''60
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[2004]]
| style="background:#fff3f3;"| 44
| style="background:#f0f0ff;"|'''54
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[2000]]
| style="background:#fff3f3;"| 41
| style="background:#f0f0ff;"|'''53
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[1996]]
| style="background:#fff3f3;"| 38
| style="background:#f0f0ff;"|'''51
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[1992]]
| style="background:#fff3f3;"| 32
| style="background:#f0f0ff;"|'''46
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1988]]
| style="background:#fff3f3;"|'''51
| style="background:#f0f0ff;"| 47
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1984]]
| style="background:#fff3f3;"|'''57
| style="background:#f0f0ff;"| 41
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1980]]
| style="background:#fff3f3;"|'''52
| style="background:#f0f0ff;"| 35
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1976]]
| style="background:#fff3f3;"|'''49
| style="background:#f0f0ff;"| 47
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1972]]
| style="background:#fff3f3;"|'''55
| style="background:#f0f0ff;"| 41
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1968]]
| style="background:#fff3f3;"|'''47
| style="background:#f0f0ff;"| 44
|-
| style="background:#f0f0ff;"|[[1964]]
| style="background:#fff3f3;"| 40
| style="background:#f0f0ff;"|'''59
|-
| style="background:#fff3f3;"|[[1960]]
| style="background:#fff3f3;"|'''50
| style="background:#f0f0ff;"| 49
|}
[[Marijuana]] er lógligt í Kalifornia um tú einans hevur læknaváttan <ref>http://www.huffingtonpost.com/2011/10/26/obama-administration-medical-marijuana-crackdown-california_n_1033482.html </ref>.
Linja 171:
=== Umhvørvispolitikkur ===
Í Kalifornia, har flestir bilar eru í [[USA]] í mun til støddina á statinum, eru strangar reglur settar í verk, sum skulu gera, at akførini verða betri fyri umhvørvið. Umhvørvisfelagsskapir sum [[Greenpeace]], hava fingið stóra undirtøku ímillum manna og hava gjørt umhvørvismál til stórtíðindi. Í 2004 viðtók staturin Kalifornia, at bensinnýtslan skuldi verða minkað heili 30 % í 2016. Vindmylnur í Kalifornia vera m.a. meira og meira nýttar sum orkukelda. Ongantíð áður hava amerikanarar bygt so nógvar vindmyllur sum í 2014. Tað er serstakliga í statunum Kalifornia og [[Texas]], at ein støðugt størri partur av elveitingini kemur frá [[Vindorka|vindorku]]. Tað er áhugafelagsskapurin fyri vindorku í [[USA]], American Wind Energy Association, sum á síni heimasíðu sigur frá, at USA í 2013 fór undir uppsetan av vindmyllum og vindmylnulundum við eini
[[Sólorka]] hevur fingið misjavna móttøku kring heimin, men í USA tykist eisini hon at vinda nógv uppá seg. Staturin Kalifornia gongur á odda, har meira enn ein hálv million húsarhald verða rikin við streymi frá sólorku. Stóra loysunarorðið í sambandi við sólorku í Kalifornia er ''leasing''. Júst leasing, sum er eitt slag av leigu, er ein av orsøkunum til vøksturin í brúkinum av sólpanelum stendur í frágreiðing frá stovninum Climate Policy Initiative <ref>http://cleantechnica.com/2014/02/01/solar-iq-rises-costs-fall/</ref>. Tríggir av fýra privatkundum í Kalifornia velja at leiga sólpanel heldur enn at keypa tey. Mark Jacobson, umhvørvisprofessari frá Stanford Universitetinum sigur, at leasing hevur gjørt sólorku tilgongiliga fyri fleiri fólk. Fyri fólk við avmarkaðari inntøku er tað ein av gongdu leiðunum. Fyritøkur sum Solar City, Sunrun, SunEdison og Sungevity hava allar bústað í heimsins miðdepli fyri elektronik og tøkni, Silicon Valley í Norðurkalifornia. Hesar bjóða fólki at leiga sólpanel í 20 ár.
Linja 177:
=== Vatntrot ===
Tað er ikki lætt at útvega nóg mikið av vatni til býirnar, ið vaksa so skjótt. Serliga í teimum sólríku og turru økjunum í [[Suðurkalifornia]] er tað ein trupulleiki. Tey fáa vatn úr áunum, men vatn haðan verður eisini nýtt í vatningar skipanum í landbúnaðinum. T.d. verður so nógv vatn tikið úr tí stóru [[Colorado River]], at lítið er eftir í ánni, tá ið hon kemur út á sjógv. Í undirgrundini eru alstórar goymslur av vatni, sum vórðu til undir seinastu ístíð, fyri 10
=== Deyðarevsing ===
Í Kalifornia er [[
== Djóralívið ==
[[Mynd:Urocyon_littoralis_standing.jpg|thumb|right|220px|"Channel Island fox" (frøðiheiti ''Urocyon littoralis'') eru á 6 av 8 kaliforniskum oyggjum.]]
Djóralívið í Kalifornia er ógvuliga ríkt og fjølbroytt. Í [[Suðurkalifornia]] eru nógv eiturdjór, til dømis [[slangur]], [[oydlur]] og [[sporðdrekar]]. Amerikanska puman trívist í tjúkkum skógi í Norðurkalifornia eins væl og í hálvgum oyðimørk í Suðurkalifornia. Kalldjórið kann vera 1,8 m
Kolibriin heldur til um alt Kalifornia. Fuglurin vendir veingjunum, tá ið hann slær teir uppeftir, so luftin strýkur niðurvið, og upptrýstið verður støðugt. Velið er úttambað at bøta um javnvágina, tá ið kolibrin hongur á surruflogi. Meðan tær súgva hunang, flagsa tær á surruflogi beint uppeftir ella niðureftir, eisini aftureftir sum [[tyrlur]]. Á surruflogi láta veingirnir millum 20 og 50 ferðir um sekundið. Kaliforniska sjóleyvan er tað kópaslagið, ið mest verður vant til framsýningar; tær halda til í túsundatali við kalifornisku strendurnar. Tær taka serliga [[Høgguslokkar|høgguslokk]], fisk og onnur sjódýr.
|