Munurin millum rættingarnar hjá "Gorfuglur"
Content deleted Content added
EileenSanda (kjak | íkøst) s tók burtur Link FA, verður nú umsitið av Wikidata, tí ikki neyðugt á síðuni |
No edit summary |
||
Linja 3:
| status = EX
| status_ref = <br><big>'''Varðveitingarstøða'''</big><br>Útdeytt (uml. 1852)
| name = Gorfuglur
| image = Great Auk (Pinguinis impennis) specimen, Kelvingrove, Glasgow - geograph.org.uk - 1108249.jpg
| image_width = 250px
| image_caption = Útstoppaður gorfuglur og eftirgjørt egg á Kelvingrove savninum í [[Glasgow]]
| regnum = [[Dýr|Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
Linja 19:
}}
[[Mynd:GreatAukMap.svg|thumb|right|250px|Á leið fyrrverandi útbreiðsluøki hjá gorfugli, gulu blettirnir umboða klekingarøki.]]
'''Gorfuglur
==== Útsjónd ====
Semja er ikki um, hvar hin seinasti varð dripin í Føroyum. Skúvoyingar siga, hann varð fingin millum annan hellufugl á Gævukletti, stutt vestan fyri Sigmundarrók í [[Skúvoy]]. Siður var at býta hann móti 3 [[Lomvigi|lomvigum]], hesa ferðina býttu teir hann móti 6, tí hann var so sjaldsamur. Kirkjubøkingar siga, at seinasti varð tikin á Boðbergstanga í [[Trøllhøvdi|Trøllhøvda]], eina ferð teir vóru eftir hellufugli. Báðir geva upp somu tíð »um 1820«. Uppskrivað er, at ein varð fingin í [[Stóra Dímun|Stóru Dímun]] 1. juli 1808. Alment verður sagt at teir seinastu vórðu fingnir á [[Eldey]] í Íslandi í 1844; men ein skal vera sæddur í Nýfundlandi í 1852 og kanska í Grønlandi so seint sum í 1870'unum.▼
Í liti og eisini í nevinum líktist gorfuglur mest [[Álka|álku]], men hann var nógv størri enn álka, uml. 70 cm til hæddar og vigaði um 5 kg. Men veingirnir vóru so lítlir, at hann kundi ikki flúgva, og tað varð honum at bana.
==== Útbreiðsla ====
Gorfuglur helt upprunaliga til í økinum frá landnyrðings [[USA]], fram við eystutstrondini á [[Kanada]], [[Grønland]]i, [[ísland]]i, [[Føroyum]], [[Írland]]i, [[Bretland|Bretsku oyggjunum]], [[Noreg]]i, [[Frakland]]i og niður til norður [[Spania]]. Ósemja hevur verið um gorfuglur yvirhøvur áttí Føroyum, men frásagnir benda á at hann átti í Føroyum fram til [[18. øld]]. Tá vit koma fram til [[19. øld]], er hann horvin sum búfuglur, og sambært týska fuglafrøðinginum [[Carl Julian von Graba|Graba]], sum vitjaði í Føroyum í [[1828]], mintust bara nøkur gomul fólk seg at hava sæð gorfugl um "Vestmannaleiðina".<ref>J. Carl Julian von Graba, ''Tagebuch, geführt auf einer Reise nach Färö im Jahre 1828. Perthes & Besser, Hamburg 1830''</ref> Gorfuglur átti í stórum tali í Íslandi, Grønlandi, Nýfundlandi og summum skotskum oyggjum, t.d. [[St. Kilda]]. Gorfuglur var feitur og góður matur og tí var hann veiddur allastaðni har hann helt til, og við tíðini avoyddur. Alment verður sagt at teir seinastu vórðu fingnir á [[Eldey]] í Íslandi í 1844; men ein skal vera sæddur í Nýfundlandi í 1852 og kanska í Grønlandi so seint sum í 1870'unum.
==== Gorfuglur í Føroyum ====
Stundum hevur verið ført fram, at gorfuglur helst ikki átti í Føroyum hóast hann varð veiddur her, men frásøgnir finnast, sum vátta at hann hevur átt í Føroyum eisini. Áðurnevndi týski fuglafrøðingurin Graba sigur í dagbók síni, at Wencelaus Hammershaimb fúti (1744 - 1828), slerdi ein gorfugl sum bøldi einum eggi, uttan tó at siga hvar.<ref>J. Carl Julian von Graba, ''Tagebuch, geführt auf einer Reise nach Färö im Jahre 1828. Perthes & Besser, Hamburg 1830''</ref> Eystanfyri bygdina [[Hattarvík]] í [[Fugloy]] er ein rók ið kallast "Gorfuglarókin"<ref>Mikkjal Miðalberg, ''Staðarnøvn í Fugloy, 1996''</ref> og sambært [[Jens Christian Svabo|Svabo]], fekk føroysktføddi náttúrufrøðingurin [[Nicolai Mohr]] (1742-1790) eitt gorfuglaegg undan einum gorfugli sum var tikin í Fugloy, hetta bendir á at gorfuglur hevur átt í Fugloy eisini.<ref>J. Chr. Svabo, ''Indberetninger fra en Reise i Færøe 1781 og 1782; udgivet af N. Djurhuus. - Uforandret fotografisk genoptryk. - Kbh. : C.A. Reitzels Boghandel, 1976''</ref>. Í [[Svínoy]] sigst at staðarnøvnini ''Langa-Gorstangi'' og ''Stutta-Gorstangi'' skulu koma av eldru nøvnunum "Langi-Gorfuglatangi og Stutti-Gorfuglatangi", og Chr. Matras sigur um hesar tangar í Svínoy: "''I Følge Sagnet skal Tangerne have deres Navn af Gejrfugle (gorfuglar), der holdt til her i Mængde i gammel Tid".''<ref>Christian Matras, ''Stednavne paa de færøske Norðuroyar, 1933''</ref>.
▲Semja er ikki um, hvar hin seinasti varð dripin í Føroyum. Skúvoyingar siga, hann varð fingin millum annan hellufugl á Gævukletti, stutt vestan fyri Sigmundarrók í [[Skúvoy]]. Siður var at býta hann móti 3 [[Lomvigi|lomvigum]], hesa ferðina býttu teir hann móti 6, tí hann var so sjaldsamur. Kirkjubøkingar siga, at seinasti varð tikin á Boðbergstanga í [[Trøllhøvdi|Trøllhøvda]], eina ferð teir vóru eftir hellufugli. Báðir geva upp somu tíð »um 1820«. Uppskrivað er, at ein varð fingin í [[Stóra Dímun|Stóru Dímun]] 1. juli 1808.
Einasta tekning sum er gjørd eftir einum livandi gorfugli, varð gjørd eftir einum fugli sum danski læknin og fornfrøðingurin [[Ole Worm]] (1588 – 1654) hevði fingið livandi úr Føroyum.
[[Mynd:Wormius' Great Auk.jpg|thumb|right|250px|Einasta tekning sum er gjørd eftir einum livandi gorfugli, Ole Worm (1588 – 1654) fekk hendan livandi gorfuglin úr Føroyum. At hvítur 'kragi' er teknaður um hálsin, kemst av at fuglurin varð hildin í tjóri]]
[[Mynd:Riesenalk.JPG|thumb|right|250px|Útstoppaður gorfuglur í summarbúna á savni í [[Leipzig]].]]
== Keldur ==
<references/>
[[Bólkur:Fuglar]]
| |||