Munurin millum rættingarnar hjá "Evropeiska Samveldið"
Content deleted Content added
s →ES og Føroyar: smärre rättning |
No edit summary |
||
Linja 1:
{{Infoboks Land
| uppruna_navn = European Union<br
| navn = Evropasamveldið
| mynd_flagg = Flag_of_Europe.svg
| mynd_skjald =
| motto = ''In Varietate Concordia''
| mynd_positión =
| alment_mál = 24
| høvuðsstaður = [[Brússel]], [[Belgia]]
| fullveldi = <!-- NaN -->
| løgmaður_heitið =
| løgmaður =
| forseti_heitið =
| forseti =
| vídd = 4 324 782
| vatn = 3,08%
| íbúgvar =
| íbúgvar_ár =
| íbúgvar_km2 = 114
| gjaldoyra = 11
| tíðarzona = ([[UTC]] 0 til +2)
| tjóðsangur = ''Ode to Joy''
| alnet_økisnavn = [[.eu]]
Linja 27:
}}
'''ES''' er stytting fyri '''Evropasamveldið''' ella '''Evropeiska Samveldið''', á [[Danskt mál|donskum]] og fleiri øðrum evropeiskum málum verður brúkt styttingin ''EU'', stytting fyri ''Europæiske Union'' ella ''European Union'', er eitt samveldi í [[Evropa]]. Hugsanin um at stovna eitt samveldi í Evropa kom upp eftir [[Seinni heimsbardagi|Seinna heimsbardaga]], tí evropeisku londini hildu hetta vera einastu leið at sleppa undan fleiri kríggjum í heimspartinum. Felagsskapurin, ið upprunaliga æt EEC (stytting fyri Búskaparligi Felagsmarknaður Evropa), hevur skipað øll limalondini sum ein marknað. Vøra, tænastur og arbeiðsmegi hava frítt at fara limalandanna millum. ES skipar seg nú sum búskaparligt samveldi við einum gjaldoyra, [[Evra|evru]], í øllum londunum. Ein onnur framtíðarhugsjón er ES sum politiskt samveldi. Tað vóru tey seks londini, [[Frakland]], [[Luksemborg]], [[Belgia]], [[Niðurlond]], [[Vesturtýskland]] og [[Italia]], sum stovnaðu henda felagsskap í [[Róm]] í Italia í 1957, og tí verður sjálvur sáttmálin nevndur Rómsáttmálin. Í 1973 komu [[Stóra Bretland]], [[Danmark]] og [[Írland (land)|Írland]] uppí, í 1981 [[Grikkaland]], í 1986 [[Spania]] og [[Portugal]] og um ársskiftið 1995 [[Svøríki]] og [[Finnland]]. [[Føroyar]] eru ikki við, men hava serligan sáttmála við ES. Sama er við til dømis [[Ísland]]i, [[Sveis]] og [[Noreg]]i. [[Grønland]] fylgdi Danmørk inn í ES. Tá ið Grønland fekk heimastýri, vórðu viðurskiftini við ES endurskoðað, og Grønland segði seg úr felagsskapinum. Eftir broytingarnar í [[Eysturevropa]] seinastu árini, vilja nógv av teimum londunum sleppa upp í Evropasamveldið, og summi hava longu søkt um limaskap. Efir at limalondin góðtóku Maastricht-sáttmálan í 1993, er lagt upp til nógv meira víðfevnandi samstarv enn upprunaliga ætlað.
== Søga ==
Í
Tey seks (sum tey tá vórðu nevnd) europeisku londini [[Belgia]], [[Niðurlond]], [[Luksemborg]], [[Frakland]], [[Vesturtýskland]] og [[Italia]] skrivaðu í 1957 undir Rómsáttmálan og skipaðu harvið Europeiska Felagsmarknaðin, stytt EF. Endamálið var í fyrstu syftu, at hesi londini skuldu hava felags tollmark, felags arbeiðsmarknað og frían innanhýsis kapitalflutning landanna millum. Í aðru syftu varð ætlanin, at EF skuldi mennast til eitt búskaparligt og politiskt samveldi. Fyri at standa seg ímóti hesum felagsskapi tóku tey sjey europeisku londini [[Danmark]], [[Svøríki]], [[Noreg]], [[Stóra Bretland]], [[Portugal]], [[Eysturríki]] og [[Sveis]] seg saman í felagsskapin EFTA (stytting fyri ''European Free Trade Association'' á enskum). Sáttmálin varð undirskrivaður í [[Stokkhólmur|Stokkhólmi]] í Svøríki í november 1959. EFTA er eitt fríhandilsøki, har allur tollur ímillum limalondini er avtikin, samstundis sum hvørt limaland sær kann varðveita tann toll, tey høvdu við triðjalond. Føroyar gjørdist limur í EFTA í 1967, men fór í 1972 burturúr aftur, tá ið Danmark gjørdist limur í ES. Tey EFTA-lond, ið ikki eru farin upp í ES, skrivaðu í 1992 undir ein sokallaðan EBS-sáttmála við ES. EBS er stytting fyri Europeiska Búskapar Samstarvið, sum merkir, at Innmarknaðurin í ES eisini kom at fevna um EFTA londini. Nú er einki eftir av EFTA, og tey lond, sum ikki hava fingið limaskap í ES, hava í staðin fingið handilssáttmála, EBS-avtaluna.
Stjørnurnar í flagginum hjá ES siga frá, hvussu mong lond vóru limir, men nú eru fleiri lond komin afturat.
== Politikkur ==
=== ES og Føroyar ===
Føroyar er ikki limur í ES, men tað er Danmark, sum Føroyar er í ríkisfelagsskapi við. 28. august 2013 valdi ES at fremja boykott móti Føroyum á tann hátt, at føroysk skip við makreli og sild ikki sleppa í ES-havn ella ES land yvirhøvur. Hetta orsakað av ósemju um hvussu stóran part av makrelkvotuni, ið Føroyar skal hava. ES metti at Føroyar ikki fiskaði burðardygt. Føroyar stevndu ES til WTO. Hin 11. juni 2014 kunngjørdi [[Maria Damanaki]] fiski- og vinnumálakommiserur hjá ES, at avtala um sildakvotu var gjørd millum Føroyar og [[ES]], og at ES nú fór at enda handilsforingunum móti Føroyum, sum hevði vart síðan [[28. august]] [[2013]]. Sum partur í nýggju semjuni lovaði [[Jacob Vestergaard]], fiskimálaráðharri Føroya, at Føroyar fóru at taka aftur stevningina í [[WTO]] móti ES.<ref>[http://www.undercurrentnews.com/2014/06/11/eu-lifts-trade-sanctions-against-faroes-as-parties-agree-to-end-herring-war/ undercurrentnews.com, EU lifts trade sanctions against Faroes as parties agree to end herring war]</ref>
=== Deyðarevsing ===
Einki land í ES hevur [[deyðarevsing]].
== Limalond ==
Evropasamveldið er vaksið sera nógv síðan Róm-sáttmálin varð undirskrivaður av Vesturtýsklandi, Fraklandi, Italia, Niðurlondum, Belgia og Luksemborg í 1957. Tey seks stovnandi londini verða ofta umrødd sum ''tey seks'' ella ''kjarnu-Evropa''.
Line 79 ⟶ 86:
* [[Evropa]]
== Keldur ==
| |||