Munurin millum rættingarnar hjá "Týskland"
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Linja 5:
mynd_skjald = Coat of Arms of Germany.svg|
motto = Einigkeit und Recht und Freiheit|
mynd_positión =
alment_mál = [[Týskt mál|Týskt]]|
høvuðsstaður = [[Berlin]]|
Linja 14:
vídd = 357.026|
vatn = 0.2 %|
íbúgvar =
íbúgvar_ár =
íbúgvar_km2 = 231|
fullveldi = [[Verdunavtalan]] [[843]]
Linja 21:
[[23. mai]] [[1949]]
[[3. oktober]] [[1990]]|
gjaldoyra = [[
tíðarzona = [[
tjóðsangur = [[Lied der Deutschen]]|
alnet_økisnavn = .de|
Linja 30:
}}
'''Samveldislýðveldið Týskland''' ''([[Týskt
== Søga ==
Linja 50:
[[Vesturtýskland]] var ein av stovnandi limunum av [[ES|Evropasamveldið]], og tá londini sameindust í [[1990]], gjørdist gamla [[Eysturtýskland]] eisini partur av [[ES]].
== Landafrøði ==
''Høvuðsgrein: [[Týsk landafrøði]]''
Týskland er stórur partur í [[Miðevropa]]. Belgia, Luksemborg, Niðurlond og Frakland eru vestanfyri, Kekkia, Slovakia og Sveis sunnanfyri, Pólland eystanfyri og Norðsjógvurin, Eystarasalt og Danmark norðanfyri. Landslagið í Týsklandi er fjølbroytt, úr fruktagóða slættlendinum fyri norðan og vestan til snjóklæddu tindarnar í vøkru
Týskland varð ikki savnað í eitt ríki fyrr enn í [[1871]]. Fyri tað var týska fólkið í mongum sjálvstøðugum smáríkjum. Nú á døgum er landið í 16 landspørtum, nevndir ''Länder'', og við einari samveldisstjórn, lík henni í [[USA|Sambandsríki Amerika]]. Hvør landspartur hevur sína egnu landspartastjórn, sum ræður fyri heimligum viðurskiftum, til dømis útbúgvingarmálum. Mangir týskarar kenna seg bundnar tjóðskaparliga at landslutinum, teir búgva í, og siga seg fyrst vera til dømis bayrar (úr [[Bayern]]) og so týskarar. ▼
=== Norðurtýskland ===
[[Mynd:HeideblueteTiefental.JPG|thumb|right|250px|Norðurtýskland er lágt og ryggjut land; jørðildið er næstan alt bara morenusandur og eyrur.]]
Norðari partur í landinum er slætt og smáheyggut búnaðarlendi. Meðan tað nógvastaðni kann vera so, at tað er ein meginá ella ein fjallaryggur, ið er mark millum tvey lond, er ikki so millum [[Danmark]] og Norðurtýskland. Har gongur markið mest gjøgnum slættan bø, og bert málaðir marknasteinar siga frá, um tú ert norðan ella sunnan fyri markið. Landið frá danska markinum suður ímóti Kielargryvjuni rópa teir [[Slesvík]]; landslagið har er meinlíkt tí í danska partinum av Suðurjútlandi; á eystursíðuni skera djúpir firðir seg inn í landið, sum er slætt við stórum ryggjum og herðum uppímillum. Moldin her er mest leirmold. Longur vesturi er slættari, men har er sandmold, so hon ber ikki so væl korn; allarvestast móti Norðsjónum er heilt slætt og so lágt,
at teir hava bygt verjigarðar til at forða fyri, at sjógvurin skal leggja innyvir, tá ið vestanódnirnar herja. Á hesum lendinum fruktar væl, og teir rópa tað marsk. Slesvík er gamalt danskt land, men í 1863 noyddist Danmark at avluta tað til Týskland. Sunnan fyri Kielargryvjuna er [[Holstein]]; lendið har líkist tí norðan fyri gryvjuna. Frá Holstein norður móti Harzen er alt Norðurtýskland eitt slættlendi, men kortini eru ryggir uppímillum. Summastaðni eru stórar lyngheiðar; men tær eru nógv minkaðar, tí teir hava antin velt tær undan eller plantað trø á teimum. Meginparturin av teirri norðurtýsku jørðini lá fyrr sum óveltar heiðar og víðar mosafløtur. Lüneburgar-heiðarnar vóru tvær ferðir so stórar sum [[Føroyar]]. Nú á døgum eru heiðarnar minkaðar burtur í lítið og einki, tí stórar víddir eru lagdur undir plógv, og tað, sum eftir er, er plantað við trøum. Í støðum eru stórir furuskógir. Megináirnar Weser, Elbá og Oder renna allar makar, og reinar og djúpar eru tær, so tær verða nógv brúktar at flyta varu eftir. Fyri at gera tað enn lagaligari fyri siglingina hava teir eisini grivið gryvjur millum teirra.
=== Mið- og Suðurtýskland ===
▲Týskland varð ikki savnað í eitt ríki fyrr enn í [[1871]]. Fyri tað var týska fólkið í mongum sjálvstøðugum smáríkjum. Nú á døgum er landið í 16 landspørtum, nevndir ''Länder'', og við einari samveldisstjórn, lík henni í [[USA|Sambandsríki Amerika]]. Hvør landspartur hevur sína egnu landspartastjórn, sum ræður fyri heimligum viðurskiftum, til dømis útbúgvingarmálum. Mangir týskarar kenna seg bundnar tjóðskaparliga at landslutinum, teir búgva í, og siga seg fyrst vera til dømis bayrar (úr [[Bayern]]) og so týskarar.
[[Mynd:Bodetal2.jpg|thumb|right|250px|Í Miðtýsklandi er fjallaryggurin Harzen.]]
Suðurtýskland er alt ein háslætti, men so ganga einstakir fjallaryggir gjøgnum landið. Navnið á teimum flestu fjøllunum endar við "wald" sum til dømis [[Schwarzwald]], og landið er ógvuliga væl dyrkað. Jørðildið er morenusandur og eyrur, men blandað við kálk, tí fjøllini sunnanfyri eru kálkfjøll. Landið er mest sum alt velt til gras og humla, epli og korn. Veðurlagið er lýtt um summarið, men heldur kølið um veturin. Syðst í landinum koma fjøllini upp í 3000 metra hædd. Oman úr fjøllunum renna stórar og nógvar áir. Tær størstu eita Neckar, Donau og Main. Vestari parturin av háslættanum eitur Bayern. Høvuðsstaðurin í Bayern
eitur [[München]]. München er serliga gitin fyri síni stóru ølgerðarhús. Nógvastaðni í bæði Mið- og Suðurtýsklandi eru stórir skógir. Kendastu skógirnir eru Harzen, Thüringer Wald og Schwarzwald í útsynningspartinum í Suðurtýsklandi. Eitt hitt kendasta og fagrasta økið í landinum er Schawarzskógur í Suðurtýsklandi, nevndur eftir myrka nálaskóginum, ið veksur har. Harzen er eitt fjallalendi nakað miðskeiðis í Týsklandi. Harzen er slættur omaná við einstøkum høgum tindum. Teir hægstu tindarnir eru einar 1000-1100 m. høgir; hægsti teirra millum eitur Bloksbjørg sum er 1142 m. høgur. Uppi á Bloksbjørgi er útynið vítt í allar ættir. Skógur veksur á fjøllunum, og har eru natúrvakurt pláss. Av tí at fjøllini reisa seg so knappiliga, er har frálíkt útsýni; fleiri hundrað bygdir skulu í góðum sýni kunna síggjast av hægstu toppunum. Teir høgga blýggj og silvur í Harzen, og sink er eisini. Hagar niðan streymar ferðafólk bæði summar og vetur. Fjallalíðirnar eru væl veltar í neðra og vaksnar við skógi í erva heilt niðan undir tindarnar. Oman úr fjøllunum renna í djúpum gjáum stórar áir, sum verða byrgdar inni til stór vøtn. Vatnið verður nýtt at framleiða elstreym, sum fær gongd á sær mongu maskinurnar í námsvinnuni og bræðingarhúsunum. Nógvir av býunum í Harzen hava eins og teir suðurtýsku býirnir varðveitt tað gamla sniðið. Nakað sunnan fyri Harzen er fjallaryggurin Thüringerwald, sum er meinlíkur Harzen.
[[Mynd:Loreley_von_Spitznack.jpg|thumb|right|250px|Ríná er longsta á í Týsklandi. Hon kemur úr Alpunum í Sveis og rennur
á markinum millum Fraklands og Týsklands. Haðani sker hon seg ígjøgnum Niðurlond og Vesturtýskland, áðrenn hon rennur út í
Norðsjógvin.]]
Fyri eystan slættan eru bøhmisku fjøllini, sum eru mark millum Týskland og [[Kekkia]], og fyri sunnan eru Bayersku alpurnar. Donau springur upp í Schwarzwald og rennur so eystur gjøgnum landið og inn í [[Eysturríki]]. Á vegnum renna fleiri greinar oman úr [[Alpurnar|Alpunum]] í hana. Rín springur upp undir St. Gothards fjallinum í [[Sveis]]; hon rennur út í Bodenvatnið. Komin úr aftur vatninum ger hon stóran foss við býin Schaffhausen. Har hava teir bygt fleiri stór elverk. Síðan rennur hon eitt strekki beint vestur, men við býin Basel sneiðir hon beint norðurá og verður nú marknará millum Frakland og Týskland. Fløtan, sum hon her rennur ígjøgnum, millum Sveis og Vogesurnar, eitur Rínslættan og er eitt tað gróðrarbesta plássið í Týsklandi. Rínslættin er ein tann fruktabesti bletturin í øllum Týsklandi, tí veðurlagið er lýtt, og fjøllini líva so væl. Á Rínslættanum er tætt av stórum bygdum. Allastaðni fram við Rínánni eru bygdir og býir. Stundum standa býirnir beint yvir av hvørjum øðrum. Hesir býir eru av fyrstantíð bygdir, har sum ein brúgv ella ein ferja hevur gingið yvir um ánna. Á leiðini, har sum áin Main rennur út í ánna Rín, eru býirnir Wiesbaden og Mainz beint hvør yvir av øðrum. Norðan fyri Mainz rennur áin Rín inn í ein trongan dal í Skifurfjøllunum. Hesin dalur eitur Ríndalurin. Ríndalurin er í støðum so trongur, at teir hava noyðst at skotið sær vegin ígjøgnum áarbakkan. Suðursíðan á Ríndalinum er øll velt í tvørteigar, og garðar laðaðir uttan um teigarnar at verja, so at moldin skal ikki regna burtur. Tvørteigarnir eru allir vaksnir við vínviði. Vinið kalla teir Rínvín. Á norðara áarbakkanum er sólargangurin ikki nóg góður til vínvið; har vaksa stórir eikiskógir. Uppi í Ríndalinum bygdu riddarar og kongar í miðøldini sær sterkar borgir til verju móti fíggindunum og at gera herferðir frá. Nakrar av hesum borgum eru til enn, men vera nú nýttar til ferðamannaheim. Norðan fyri Køln rennur áin Ruhr út í ánna Rín. Við Ruhrá er ein tann størsti ídnaðardepilin í Evropa. Frá gamlari tíð er nógv kol høgt í Ruhr. Nú er mest evnafrøðiídnaður, maskinídnaður og stálidnaður. Býirnir eru mest sum allir samanvaksir. Hin gamli býurin Solingen er á hesum leiðum. At enda rennur Rín vestur í [[Niðurlond]] og út í Norðsjógvin.
== Politikkur ==
| |||