Munurin millum rættingarnar hjá "Føroyskt mál"
Content deleted Content added
Mulder1982 (kjak | íkøst) s Her eru als ongar kelduávísingar, og sniðið í málinum ber ov nógv brá av ikki at vera hyggjandi uttanifrá (t.d. at fyrsti persónur verður nýttur istf. 3. persón) |
sNo edit summary |
||
Linja 25:
== Flokkan ==
[[Mynd:IndoEuropeanTree.svg|thumb|right|250px|[[Indo-evropeisk mál]], flokking.]]
Føroyskt er eitt [[Indo-evropeisk mál|indo-evropeiskt mál]]. Føroyskt er eisini eitt [[norrønt]] mál. Tað hoyrir til [[Vesturnorrønt|Vesturnorrønu]] [[Málætt|málættina]] (saman við [[Íslendskt mál|íslendskum]], [[Norskt mál|norskum]] og hinum nú útdeyða [[norn]]) <ref>http://www.norden.org/no/fakta-om-norden/spraak</ref>. Vesturnorrønt, ofta eisini bara nevnt [[norrønt]], er málið, ið talað varð í [[Noreg]]i um tað mundið, norðmenn bygdu [[Føroyar]], og nakrar øldir fram, t.e. úr [[9. øld]] og upp til 1400. Úr hesum máli spruttu komandi øldirnar fleiri mál - føroyskt í Føroyum, [[norn]] í [[Hetland]]i og [[Orknoyggjar|Orknoyggjum]], [[Norskt mál|norskt]] í [[Noreg]]i og [[Íslendskt mál|íslendskt]] í [[Ísland]]i. Norðbúgvar, ið talaðu mál av norskari rót, búðu eisini í [[Grønland]]i í nøkur hundrað ár, men málið doyði út við teimum móti endanum á [[miðøldin]]i. Stóra broytingartíðarskeiðið úr norrønum til føroyskt er millum 1400-1600. Hetta er sama tíðarskeiðið, sum árinið úr donskum fer at gera um seg.
:(øll mál)
Linja 36:
== Stavraðið ==
Føroyskt nýtir latínska [[stavrað]]ið við serligum [[Norrønt mál|norrønum]] serstavum. Føroyskt nýtir 29 [[bókstav]]ir umframt trý samansett tvíljóð <ref>http://www.framtak.com/info/faroese.html</ref>. [[Bókstav]]irnir og framburður teirra:
<table align="center" border="0"><td valign="top" width="48%">
Linja 200:
== Málskyldskapur ==
[[Mynd:Nordiska_språk.PNG|thumb|right|250px|Norðurlandamál.]]
Málið er nær skylt [[Íslendskt mál|íslendskum]] og [[Norskt mál|vesturnorskum]] <ref>http://snl.no/f%C3%A6r%C3%B8ysk</ref>. Siga vit, at tað eru seks milliardir menniskju í heiminum, og tað eru 80.000 føroyingar, so er skilligt, at vit eru ein ómetaliga lítil málsligur minniluti, t.e. 1/100 promilli av [[Jørðin|jarðarinnar]] menniskjum tosa føroyskt. Men okkum nýttist ikki at smæðast, tí vit eiga eitt mál, ið riggar væl í flestu førum sum samskiftisamboð, og vit eiga tann fyrimunin, at vit við tí skúla, vit hava, eru før fyri at hava samskifti við [[Norðurlond|norðurlendsku]] grannar okkara. [[Norskt mál|Norskt]], [[Íslendskt mál|íslendskt]], [[Danskt mál|danskt]] og [[Svenskt mál|svenskt]] eru í ætt við okkara [[mál]], og tað merkir, at stórur líkskapur er millum málini, hvat orðavavi og mállæru viðvíkur.
Hygg til dømis at føroyska [[orð]]inum "bátur". Allir føroyingar skriva hetta orð á sama hátt, halda teir seg til galdandi rættskrivingarreglur, men hugsa vit um framburðin, er hann ikki hin sami um alt landið. Fara vit til grannalandið fyri vestan, [[Ísland]]s, so skriva teir orðið á sama hátt sum føroyingar. Orsøkin til, at hetta orð og mong, mong onnur við verða skrivað á sama hátt í Íslandi og í [[Føroyum]], er, at bæði málini eru runnin úr somu rót, [[Norrønt|norrønum]], og at bæði hesi [[skriftmál]] byggja á eina upprunafrøðiliga stevnu, t.e. at [[skriftmál]]ið er knýtt at fornu rót málsins. Á norrønum skriva vit "bátr". Fara vit við bátinum til onnur grannalond, sígga vit eisini skyldskap við málini har, "båt" skriva [[Noreg|norðmenn]] og [[Svøríki|sviar]], og [[Danmark|danir]] skriva "båd". Og vit finna eisini skyldskap, fara vit uppaftur longri, "boat" skriva [[Stóra Bretland|bretar]], [[Týskland|týskarar]] "Boot", [[Frakland|fransmenn]] "bateau". Hesin skyldskapur er veruleiki, av tí at øll hesi nevndu mál og mong onnur við eru runnin úr felags rót, sum vit nevna [[Indo-evropeisk mál|indoevropeiska málið]]. [[Grikskt mál|Grikskt]] og [[Russiskt mál|russiskt]] verða skrivað við einum øðrum [[stavrað]] enn tí, vit vanliga nýta, men hoyra vit summi orð á hesum málum sum til dømis "Augustos" (august) ella "Flaouto" (fleyta), hava vit varhugan av, hvat hesi [[orð]] merkja.
Linja 206:
== Málsøga ==
[[Mynd:Faroe_stamp_048_europe_(v_u_hammershaimb).jpg|thumb|left|150px|[[Venceslaus Ulricus Hammershaimb]].]]
Føroyskt, tjóðarmálið í [[Føroyar|Føroyum]], hevur sínar røtur í fornnorrøna málinum frá [[víkingatíð]]ini. Í nógv ár varð føroyska [[mál]]ið trúðað, men doyði ikki út. [[Mál]]ið varð varðveitt við skaldskapi av mannamunni. Skaldskapið sum gjøgnum nógv 100 ár varð sagdur frá ættarliði til ættarlið. Við [[Søga|søgum]], søgnum og ikki minst við [[Kvæði|kvæðunum]] sum hava havt ótrúliga stóran týdning fyri at [[mál]]ið ikki varð gloymt <ref>https://xn--sprkrdet-c0ac.no/nb-NO/Toppmeny/Publikasjoner/Spraaknytt/Arkivet/Spraaknytt_1996/Spraaknytt_1996_1/Faeroeysk_og_frisisk_maalreis/</ref>.
[[Hammershaimb]], ættaður úr [[Sandavágur|Sandavági]], gav út í [[1854]] fyrstu føroysku [[Mállæra|mállæruna]] og gjørdi ta nýggju rættskrivingina. Tá fór føroyskt at taka [[danskt mál]] av ræði. Undir lestrarárunum í [[Keypmannahavn]] gjørdi Hammershaimb eina ferð heim til [[Føroya]] at vitja. Hetta var í [[1841]]. Hann ferðast bygd úr bygd og savnar fólkaminni. Áhugaður sum [[Hammershaimb]] var fyri føroyskum máli, sá hann tíðliga, hvussu átrokandi tað var at geva út eina [[Mállæra|mállæru]], skuldi skriftmálsuppskot hansara vinna fram millum fólk. Eina dagbók skrivaði hann á hesi ferð, og tað vil so væl til, at [[Christian Matras]] í [[1941]] gav hana út: "Færøsk Dagbog 6.7-16.8 1841".
Linja 384:
== Sannroynd ==
== Kelduávísingar ==
<references/>
== Sí eisini ==
| |||