Munurin millum rættingarnar hjá "Suðurafrika"
Content deleted Content added
s r2.7.1) (bottur broytur: hi:दक्षिण अफ़्रीका |
No edit summary |
||
Linja 4:
| mynd_flagg = Flag_of_South_Africa.svg|Flaggið hjá Suðurafrika
| mynd_skjald = Coat of arms of South Africa.svg|Skjøldur hjá Suðurafrika
| motto = ''!ke e: ǀxarra ǁke''
| mynd_positión = LocationSouthAfrica.svg
| alment_mál = [[Afrikaans mál|Afrikaans]], [[Enskt mál|Enskt]] og 9 [[Afrika|afrikonsk]] [[mál]]
| høvuðsstaður = [[Pretoria]], [[
| fullveldi = [[31. mai]] [[1910]] (frá [[Stóra Bretland]])
| løgmaður_heitið =
|løgmaður= [[
| forseti_heitið = Forseti
| forseti = [[Jacob Zuma]]
| vídd = 1,221,037
| vatn =
| íbúgvar =
| íbúgvar_ár =
| íbúgvar_km2 =
| gjaldoyra = Rand (ZAR)
| tíðarzona = [[UTC]] +2
| tjóðsangur =
| alnet_økisnavn = [[.za]]
| telefon_landakota = 27
Linja 27:
}}
'''Suðurafrika''' ([[Afrikaans mál|afrikaans]]: ''Republiek van Suid-Afrika'', [[Enskt
== Søga ==
Í [[1994]] setti Suðurafrika hvítu minnilutastýrisskipan sína úr gildi og tók við fjølmentaðari meirilutastýrisskipan. [[Afrikanski Tjóðskaparflokkurin]] ([[Afrikanski Tjóðskaparflokkurin|ANC]]) stóð á odda fyri stjórnini. Síðan [[1948]] hevði suðurafrikanska stjórnin rikið rasuskilnaðarpolitikk, og bara tey hvítu høvdu havt alt valdið. Sum frá leið avbyrgdi umheimurin Suðurafrika, og rasuófriðurin í landinum vant upp á seg. Síðan [[Afrikanski Tjóðskaparflokkurin|ANC]]-ovastin [[Nelson Mandela]] var valdur til forseta í Suðurafrika, er [[apartheid]]skipanin tikin av, og umheimurin hevur aftur tikið upp samband við landið. Politikkurin í Suðurafrika hevur ávirkað alt syðra [[Afrika]]. Suðurafrika royndi at steðga menningini í grannalondunum, ið vóru ímóti [[apartheid]]. Landið stuðlaði uppreistrarliðum, sum bardust ímóti stjórnini í [[Angola]] og [[Mosambik]] og hjálpti teimum, ið vórðu ímóti, at tey svørtu fingu politiska valdið í [[Simbabvi]] og [[Namibia]]. Tá ið [[apartheid]]politikkurin varð tikin av av í [[1994]], batnaðu viðurskiftini ímillum Suðurafrika og grannalondini. ▼
===
[[Mynd:ApartheidSignEnglishAfrikaans.jpg|thumb|left|220px]]
Alt frá fyrsta degi setti samveldisstjórnin í Suðurafrika sær fyri at skilja allar rasur í ríkinum sundur: hvít, indarar, litt og svartar afrikanarar. Í jarðarlógini fyri tey innføddu frá 1912 fekk svarta fólkið rætt til 13 % av landbúnaðarlendinum í Suðurafrika. Meginparturin var ónýtilig landbúnaðarjørð, og mangir afrikanar vórðu noyddir at arbeiða hjá teimum hvítu fyri sera lága løn. Suðurafrikanski ídnaðurin, sum varð bygdur á gull og [[Diamantar|diamantnámsvinnu]], vaks 600 % frá 1930-1950. Vøksturin stóðst fyrst og fremst av bíligari afrikanskari arbeiðsmegi. Tá ið afrikanarar skuldu úr heimlondum sínum og inn í býirnar, skuldu teir hava pass uppi á sær. Í so at siga øllum størvum fyri tey hvítu, sluppu afrikanarar als ikki upp í part. Frá 1936 kundu teir fáu svørtu afrikanararnir, sum enn høvdu valrætt í Høvdalandi, bara velja á einstøkum valum, har teir fingu trý hvít umboð í tjóðartingið. Tað lógina hevði suðurafrikanski flokkurin, ið [[Jan Christian Smuts]] (24. mai 1870–11. september 1950) var formaður í, sett í gildi. Teir taptu tjóðartingsvalið í 1948, og Tjóðskaparflokkurin vann. Stevnuskrá hansara var at skipa eitt samfelag við uppaftur størri skilnaði ímillum fólk. Hesin politikkur varð nú nevndist [[apartheid]], ''rasuskilnaður''.
=== Vend kemur í apartheid-politikkin ===
[[Mynd:Frederik_de_Klerk_with_Nelson_Mandela_-_World_Economic_Forum_Annual_Meeting_Davos_1992.jpg|thumb|220px|left|[[Fredrik de Klerk]] og [[Nelson Mandela]], 1992.]]
[[Apartheid]]skipanin varð alla tíðina valdsstýri. Men at enda kundu herurin og [[løgregla]]n hjá hvítu minnilutastjórnini ikki longur kúga mótmælisrørsluna, sum breyt seg fram í 1980-árunum. Í 1980-árunum tóku alsamt fleiri og fleiri undir við, bæði innanlendis og í útlondum, at fáa enda á apartheidskipanini í Suðurafrika. Í 1989 valdi Tjóðskaparflokkurin, ið mannaði stjórn, nýggjan formann, [[Frederik Willem de Klerk]] (18. mars 1936-). Í februar 1990 læt hann [[Nelson Mandela]] (18. juli 1918-) leysan, sum var formaður í landsins størstu andstøðurørslu, Afrikonsku Tjóðskaparfylkingini ANC. Hann góðkendi ANC og 30 aðrar politiskar felagsskapir. Í 1991 fór de Klerk at seta úr gildi apartheidlógirnar. Ógvisligur politiskur harðskapur seinkaðu framstigunum, og stríð varð ímillum ANC, stjórnina, víðgongdar felagsskapir og tjóðskaparligar minnilutarørslur, helst inkatha-frælsisflokkin hjá sulum. Men uppskotið til stýrisskipanarlóg varð liðugt í [[november]] í 1993, og í desember varð skiftisráð mannað við umboðum úr mongum flokkum. Hetta ráðið stýrdi saman við stjórnini at gera alt til reiðar seinastu mánaðirnar fyri valið í 1994, tá ið allir suðurafrikanarar á fyrsta sinni høvdu valrætt. ANC vann valið, og [[Nelson Mandela]] gjørdist forseti í Suðurafrika.
▲Í [[1994]] setti Suðurafrika hvítu minnilutastýrisskipan sína úr gildi og tók við fjølmentaðari meirilutastýrisskipan.
== Fólkið ==
[[Mynd:South-africa-demography.svg|thumb|right|250px|Fólkatalsfrøði, 1961-2008.]]
Ein liður í illa lýdda og órættvísa [[Apartheid|apartheidpolitikkinum]] var, at svartir verkamenn og húski teirra vórðu noydd at flyta úr stóru býunum og skuldu búgva í serligum býarøkjum langt burtur frá arbeiðsplássi sínum. Størsta og kendasta býarøkið er [[Soweto]]. Har búgva fleirri enn ein millión fólk. Hvønn einasta dag mega svartir arbeiðarar koyra í tímar í fullum bussum og tokum úr [[Soweto]] til námini og ídnaðarvirkini í grannabýnum [[Johannesburg]].
Line 46 ⟶ 54:
== Landafrøði ==
Í Suðurafrika eru tríggir høvuðsstaðir: ríkisfyrisitingin er í [[Pretoria]], dómstólarnir í [[Bloemfontein]] og tingið í [[Høvdastaður|Høvdastaði]]. Veðurlagið er lýtt og turt, og jørðin er fruktagóð. Landslagið er fjølbroytt, her eru [[Oyðimørk|oyðimerkur]], [[Regnskógur|regnskógir]], slættlendi, grasfløtur og høg fjøll. Í øllum Suðurafrika fara fólk av bygd til býirnar at fáa arbeiði. Í [[Johannesburg]] búgva nú fleiri enn 9 milliónir fólk, og hann er næst størsti býur í Afrika. [[Keiro]] er størstur.
=== Landslutir ===
▲[[Mynd:South_Africa_Provinces_numbered.png|thumb|350px|right|Landslutur í Suðurafrika.]]
{| {{prettytable}} border="1" cellpadding="2"
|bgcolor="lightblue"|
Line 123 ⟶ 131:
|-
|}
[[Mynd:South_Africa-Cullinan_Premier_Mine01.jpg|thumb|right|250px|Niðri í námunum verða boraðar og skotnar stórar gongir, har gullmálmurin verður høgdur. Verkafólk og útgerð verða flutt í stórari lyftu ígjøgnum námsopið. ]]▼
== Búskapur ==
▲[[Mynd:South_Africa-Cullinan_Premier_Mine01.jpg|thumb|right|250px|Niðri í námunum verða boraðar og skotnar stórar gongir, har gullmálmurin verður høgdur. Verkafólk og útgerð verða flutt í stórari lyftu ígjøgnum námsopið.
Nógvur ídnaður er í landinum, og har er nógv fíggjarvirksemi í øllum [[Afrika]]. Men stóri fólkavøksturin og vaksandi arbeiðsloysi leggja trýst á vælferðina. Arbeiðsloysið er stórt. Nú á døgum er 24,3 % av fólkinum er arbeiðsleys (sambært [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sf.html CIA World Factbook] í [[2007]]). Alla [[20. øld]] er næstan helvtin av øllum gulli í heiminum komin úr gullnáminum í [[Witwatersrand]] við [[Johannesburg]]. Enn kemur triðingurin av øllum gulli, høgt verður í heiminum, haðan. Diamantar og onnur dýr steinsløg verða eisini vunnin í Suðurafrika. Ferðafólk úr øllum heiminum koma til Suðurafrika at síggja sjáldsama dýrameingið og fagra, stórsligna landslagið.
| |||