|
dsafd
{{Infoboks Land|
uppruna_navn = Ελληνική Δημοκρατία<br />Ellinikí Dhimokratía|
mynd_flagg = Flag of Greece.svg|
mynd_skjald = Greece coa.png|
navn = Grikkaland|
motto = ''Ελευθερία ή Θάνατος''|
tjóðsangur = ''Imnos pros tin Eleftherian''|
mynd_positión = EU_location_GRE.png|
alment_mál = [[Grikskt (mál)|Grikskt]]|
høvuðsstaður = [[Athen]]|
forseti_heitið = Forseti|
forseti = [[Károlos Papoúlias]]|
løgmaður_heitið = Løgmaður|
løgmaður = [[Konstandinos Karamanlis]]|
fullveldi = [[1828]]|
vídd = 131 940|
vatn = 0,86%|
íbúgvar = 11 170 957|
íbúgvar_ár = 2007|
íbúgvar_km2 = 81,7|
gjaldoyra = [[Euro]] (EUR)|
tíðarzona = [[UTC]] +2|
alnet_økisnavn = [[.gr]]|
telefon_landakota = 30|
spenningur = |
viðmerkingar =
}}
'''Grikkaland''' ([[Grikskt (mál)|grikskt]]: ''Ελλάδα'' ella ''Ελλάς'') er lýðveldi í [[Evropa|Eysturevropu]]. Í norðvestri hevur Grikkaland mark við [[Albania]], í norðri við [[Bulgaria]], í norðeystri við [[Lýðveldið Makedónia]] og í eystri við [[Turkaland]]. [[Høvuðsstaður]] er [[Athen]], londinum hevur umleið 11 mió. íbúgvar og [[Mál|høvuðsmálið]] er [[Grikskt (mál)|grikskt]]. Í nýggjari tíð stóðu grikkar undir [[Turkaland|turkum]] í 400 ár, til landið, við hjálp uttaneftir, vann sær frælsi í [[1832]]. Ikki fyrr enn í [[1947]] tóku teir syðru [[Sporaduoyggjar]] aftur frá [[Turkaland|turkum]].
== Søga ==
Eftir at [[Mykene]]-mentanin fór til grundar um [[1100 f.Kr.]], gekk aftur á í Grikkalandi, og landið syndraðist í fleiri býarríki, sum mangan lógu í kríggi. Størst og sterkast var hernaðarveldið [[Sparta]], men [[Athen]] gjørdist handils- og mentanarmiðdepil. Fólkatalið vaks, og um [[700 f.Kr.]] vóru býarríkini so fjølbygd, at fólk fluttu og búsettu seg fram við [[Miðjarðarhav]]i og [[Svartahav]]i. Í seinnu helvt av 500- árunum f.Kr. hótti nýggja [[Persia|persiska stórveldið]] grikkar, og tað hevði við sær, at griksku býarríkini eitt skifti stúta saman ímóti stóra fíggjindanum fyri eystan. Hóast hesar trupulleikar skapaðu grikkar eina blómandi mentan og høvdu eitt stýrislag, sum hevur verið hámett og havt ávrikan á allan heimin alt at okkara døgum.
Um [[600 f.Kr.]] stýrdi stórmannastætt, nevnd [[aristokratar]], [[Athen]]. Summir valdsharrar vóru harðrendir, nevndir tyrannar. Um [[590 f.Kr.]] setti valdsharrin [[Solon]] lóg í gildi; hon hav smámanninum rætt til at eiga jørð og hava fullan ríkisborgararætt. Men fólkið kravdi meiri frælsi og at fáa ávirkan á landsins stýri, og í [[508 f.Kr.]] varð [[fólkaræði]] sett í gildi. Nú kundi fólkið í [[Athen]] sjálvt velga sínar tingmenn. Konufólk, trælir og frælsir menn, sum ikki høvdu ríkisborgararætt, høvdu ikki valrætt.
Ár [[447 f.Kr.]] tók hægsti [[athen]]ski tingmaðurin [[Perikles]] stig til at byggja templið [[Parthenon]] á einum heyggi, sum æt [[Akropolis]]. Templið varð vígt vísdómsgudinnuni [[Athenu]] og skuldi eisini fagna Athen, sum stóð á odda fyri grikkum í stríðum við [[persar]].
Frælsa grikska býarlívið varð góður gróðrarbotnur fyri list, bókmentum og vísindaligari hugsan, og Grikkaland fostraði mangar mætar [[heimspeki]]ngar. [[Demokrit]] úr [[Abderra]] (um [[460 f.Kr.|460]]-[[370 f.Kr.]]) var helst fyrsti maður, sum segði, at øll evni eru úr ersmáum óbýtiligum bitlum, sum hann kallaði [[atom]]. [[Sokrates]] úr [[Athen]] ([[470 f.Kr|470]]-[[399 f.Kr.]]) bygdi sína hugsan á, at tú skuldi kenna teg sjálvan, og dugdi frágera væl at seta spurningar um ætlanina við tilveruni. Næmingur hansara [[Platon]] ([[427 f.Kr|427]]-[[347 f.Kr.]]) og aftur næmingur [[Platon]]s [[Aristotles]] ([[384 f.Kr.|384]]-[[322 f.Kr.]]) hava havt stóran týdning fyri alla [[Evropa|evropeiska]] [[heimspeki]].
Í [[8. øld]] tóku grikkar land helst fram við [[Miðjarðarhav]]i og [[Svartahav]]i. Niðursetumenninir bóru griksku heimamentanina við sær og stýrdu sínum býarríkjum eftir somu lógum sum í Grikkalandi. Niðursetulondini fingu í fyrstuni hjálp heimanífrá, men sum frá leið funnu tey sær egnar marknaðir og bygdu upp á [[Sicilia]], gjørdust mætir handilsbýir. Summir býir vóru ovurríkir. Sagt var, at fólkið í [[Sýbris]] í [[Italia|Suðuritalia]] svav í song úr rósubløðum.
[[Mynd:Location_greek_ancient.png|thumb|right|250px]]
Grikkaland var ikki stórt land, so [[Hjáland|hjálondini]] (t.d. partur av [[Frakland]], [[Spania]], [[Italia]], [[Egyptaland]] og [[Kýpros]]) vóru bygd, har jørðin var fruktagóð, og havnaviðurskiftini vóru góð. [[Sýrakus]] á [[Sicilia]] var bygdur um [[730 f.Kr.]] og [[Býsans]] við [[Bosporus]] um [[650 f.Kr.]]
Grikkar vóru ógvuliga áhugaðir í [[Ítróttur|ítrótt]] og fimleiki. Best umtóktir vóru [[olympisku leikirnir]], sum fjórða hvørt ár vóru í [[Olympia]], høvuðsgudinum [[Zeusi]] til heiðurs. Kappast var í diskoskasti og spjótkasti, lopi, glíming og kapprenning. Ítróttareglurnar vóru strangar, og tann, ið ikki helt tær, var revsaður harðliga.
Grikkar vóru gudrøknir, og templini í gamla Grikkalandi vóru stórbær og vøkur. Undurfagrar høggmyndir og standmyndir prýddu templini, og mong teirra eru til enn. Grikskir myndhøggarar vóru sannir meistarar at høgga út mannakroppin, og teir hava havt stóran ávirkan á høggmyndalistina. Kappkoyring í stríðsvogni, gudunum til heiðurs, var mangan á einum leikvølli tætt við Delfi. Vognstýrarin stendur enn og heldur í teymarnar, hóast hestarnir langt síðan eru burtur.
Um [[1800]] høvdu grikkar verið undir osmanniskum yvirvaldi í næstan 400 ár. Seinna helming í [[18. øld]] høvdu teir havt stóra inntøku av handli, helst við [[Russland]], og nú vildu teir hava sjálvræði. Við frælsishugsanini úr [[Frakland|fronsku]] kollveltingini sum fyridømi stovnaðu grikkar loyniligan felgasskap, sum skuldi arbeiða fyri frælsi. Í [[1821]] var tvær reisur uppreistur. Fyrri miseydnaðist, men annar eydnaðist betur, og í [[1824]] megnaði sultánurin í [[Istanbul]] ikki at berja uppreisturin niður. Hann bað [[Muhammed Ali]], varakong í [[Egyptaland]]i, hjálpa sær. [[Muhammed Ali|Ali]] sendi ein her til Grikkalands og vann nakrar sigrar. Tað loypti hvøkk á londini í [[Evropa]]. Í [[1826]] samdust [[Stóra Bretland|Bretland]] og [[Russland]] um at bjóða [[Turkaland|turkum]] av í kríggj, [[Frakland]] fór upp í hesa samgongu árið eftir. Í felagi beindu tey fyri [[Turkaland|turkiska]] og [[Egyptaland|egyptiska]] flotanum í [[Navarinovík]] í [[1827]]. Árið eftir lupu [[Russland|russar]] á [[Turkaland|turkar]] og vunnu fleiri sigrar. Friðurin í [[Adrianopel]] í [[1829]] fekk enda á krígnum. Londini, sum vunnu, gjørdu av at geva Grikkalandi frælsi, [[Otto av Bayern]] gjørdist kongur.
== Landafrøði ==
[[Mynd:Olympus_Litochoro.JPG|thumb|right|250px|Olymposfjøll.]]
Syðst á [[Balkannesi]] er Grikkaland, eitt av elstu og søguríkastu londunum í [[Evropa]]. Grikkaland er fjallaland, har eru fleiri enn 2000 spjaddar oyggjar, og lítið er til av ráðevnum; helst nakrar av atvoldunum til, at Grikkaland er fátakasta landið í [[ES]]. Men nú gongur framá [[Búskapur|búskaparliga]], og stóri handilsflotin og nógva ferðamannavinnan veita landinum stóra inntøku.
Grikkaland er allur suðurparturin av [[Balkanhálvoynni]] og eitt ótal av oyggjum í [[Jonarhavinum]] og [[Egearhavinum]]. Grikkaland er fjallaland við einstøkum breiðum dølum upp ímillum og onkrum stórum slættlendi. Av tí at landið er so bratt, er bert lítil partur av tí veltur. Meginparturin liggur sum beiti hjá [[Seyður|seyði]] og [[Geitur|geitum]].
Sunnan fyri fjallið [[Olympos]], har teir gomlu griksku "gudarnir" búðu, er slættlendi, sum eitur [[Thessalia]]; har eru stórir bókaskógir, og har velta teir nógv korn. Men annars er tað mest frukt, vín og tubbak, sum teir dyrka. Á oyggjunum dyrka teir bæði olivintrø og víntrø, og tað er haðani vit fáa tær søtu korennurnar. Tey mongu og høgu fjøllini gera tað strævið at ferðast yvir land. Tí hava grikkar ferðast meira eftir sjónum enn yvir land. Fram við teirri griksku strondini eru nógvar góðar havnir inni á djúpum fjarðum.
Í Grikkalandi, og serliga á oyggjunum, kann jørðin knappliga fara at skelva, so at fjøllini brotna, og oyggjarnar klovna, og stórir býir javnast við jørð. Í [[1953]] hendi ein sovorðin vanlukka á eini av oyggjunum í [[Jonarhavinum]]. Tá fóru 25.000 hús, og 500 fólk doyðu. Árið eftir mistu 20.000 fólk hús og heim.
=== Landslutur ===
{| class="wikitable sortable" style="text-align:left; font-size:90%"
|- style="font-size:100%; text-align:left"
!width="40px"| Kort !! !!width="140px"| [[Landslutur]] !!width="80px"| [[Høvuðsstaður]] !!width="80px"| [[Vídd]] !!width="80px"| [[Íbúgvar]] </tr>
| rowspan=15 | [[Mynd:GreeceNumberedPerepheries.png|300px]]
|-
| 1 || [[Attica]] || [[Athen]] || style="text-align:right"|3,808 km²|| style="text-align:right"|3,761,810
|-
| 2 || [[Sentral Grikkaland]] || [[Lamia]] || style="text-align:right"|15,549 km²|| style="text-align:right"|605,329
|-
| 3 || [[Sentral Makedónia]] || [[Thessaloniki]] ||style="text-align:right"|18,811 km²|| style="text-align:right"|1,871,952
|-
| 4 || [[Kreta]] || [[Heraklion]] || style="text-align:right"|8,259 km²|| style="text-align:right"|601,131
|-
| 5 || [[Eystur Makedónia og Thrace]] || [[Kavala]] || style="text-align:right"|14,157 km²|| style="text-align:right"|611,067
|-
| 6 || [[Epirus]] || [[Ioannina]] ||style="text-align:right"|9,203 km²|| style="text-align:right"|353,820
|-
| 7 || [[Jónaoyggjar]] || [[Korfu]] || style="text-align:right"|2,307 km²|| style="text-align:right"|212,984
|-
| 8 || [[Norðaru Sporadoyggjar]] || [[Mytilini]] || style="text-align:right"|3,836 km²|| style="text-align:right"|206,121
|-
| 9 || [[Peleponnes]] || [[Kalamata]] || style="text-align:right"|15,490 km²|| style="text-align:right"|638,942
|-
| 10 || [[Syðru Sporadoyggjar]] || [[Ermoupoli]] || style="text-align:right"|5,286 km²|| style="text-align:right"|302,686
|-
| 11 || [[Thessaly]] || [[Larissa]] || style="text-align:right"|14.037 km²|| style="text-align:right"|753,888
|-
| 12 || [[Vestur Grikkaland]] || [[Patras]] || style="text-align:right"|11,350 km²|| style="text-align:right"|740,506
|-
| 13 || [[Vestur Makedónia]] || [[Kozani]] || style="text-align:right"|9,451 km²|| style="text-align:right"|301,522
|-
| - || [[Athosfjøll]] || [[Karyes]] || style="text-align:right"|390 km²|| style="text-align:right"|2,262
|}
== Fólkið ==
[[Mynd:Stavronikita_Aug2006.jpg|thumb|right|250px|[[Kirkja]]n hevur stóra ávirkan á gerandisdag fólksins.]]
=== Átrúnaður ===
Ríkisátrúnaðurin í Grikkalandi er [[griksk-ortodoksur]], og Grikkaland er einasta land, ið hevur eina almenna [[Kristindómur|kristna]] [[ortodoksa]] [[Kirkja|kirkju]]. Næstan allir grikkar eru limir í ríkiskirkjuni. Prestarnir hava týðandi leiklut í samfelagslívinum og eru viðurkendir sum oddamenn í heimbygdum sínum. Ikki er loyvt at hava standmyndir í [[Kirkja|kirkjunum]], men halgimyndir - nevndar ikonur - eru vanligar.
== Búskapur ==
Bara triðingurin av Grikkalandi er nýtiligur sum landbúnaðarlendi, og yvirhøvur er jørðin kørg og grýtut. Tí er nógv arbeiði av at velta jørðina. Triðingurin av fólkinum arbeiðir í landbúnaðinum, tað er meiri enn nakra aðrastaðni í [[Evropa]]. Høvuðsgrøði er oljuber. Oljutræið verður dyrkað í líðunum í hálendinum um alt landið. Grikkaland er triðstørsta oljuberjaland í heiminum, næst eftir [[Spania]] og [[Italia]]. Grikkar dyrka eisini aðra grøði, til dømis vínber, fikur, bummull, tomatir, tubbak, aldinfrukt og aðra frukt.
=== Ferðavinna ===
Fleiri enn 8 mió. ferðafólk fara til Grikkalands á hvørjum ári at njóta lívið á vøkru, veðurgóðu oyggjunum í [[Grikkalandshav]]i og at síggja mongu fornminnini. Túsundtals grikkar starva í ferðavinnuni, til dømis í gistingarhúsum, í handlum, á matstovum og sum bilførarrar. Ferðavinnan hevur óvurstóran týdning fyri grikska búskapin. Griksku myndugleikarnir lata ferðavinnuni stuðul til útbyggingar. Í summum oyggjum hevur vinnan ment seg so skjótt, at trupulleikar hava staðist av tí, til dømis vatnrot. Seinastu árini hevur afturgongd verið í griksku ferðavinnuni, tí at fólk fara hagar, bíligari er at ferðast.
==== Útlendsk ferðafólk ====
Flestu ferðafólk, ið koma til Grikkalands eru [[Evropa|evropearar]], men hagar koma eisini mangir [[USA|amerikanar]] og [[avstralia]]r.
{| border="1" cellspacing="0"
! style="background:#ccffcc;"|Statsborgararættur|| ! style="background:#ccffcc;"|Prosent
|-----
|[[Týskland]] || align="right"|'''22 %'''
|-----
|[[Stóra Bretland|Bretland]] || align="right"|'''19 %'''
|-----
|[[Italia]] || align="right"|'''7 %'''
|-----
|[[Frakland]] || align="right"|'''6 %'''
|-----
|Onnur || align="right"|'''46 %'''
|}
=== Handil ===
Inn- og útflutningurin av vørum skift á ávikavist upprunaland og nýtsluland fyri [[2008]], sær soleiðis út sambært [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html CIA Factbook]:
{| class="wikitable"
|-
!
! Útflutningur
! Innflutningur
|-
| 1.
| {{flagicon|Týskland}} [[Týskland]] 11.5 %
| {{flagicon|Týskland}} [[Týskland]] 12.6 %
|-
| 2.
| {{flagicon|Italia}} [[Italia]] 11.5 %
| {{flagicon|Italia}} [[Italia]] 11.5 %
|-
| 3.
| {{flagicon|Bulgaria}} [[Bulgaria]] 6.5 %
| {{flagicon|Russland}} [[Russland]] 7.1 %
|-
| 4.
| {{flagicon|Stóra Bretland}} [[Stóra Bretland]] 6.1 %
| {{flagicon|Frakland}} [[Frakland]] 6.0 %
|-
| 5.
| {{flagicon|Kýpros}} [[Kýpros]] 5.5 %
| {{flagicon|Niðurlond}} [[Niðurlond]] 5.2 %
|-
| 6.
| {{flagicon|Turkaland}} [[Turkaland]] 5.2 %
| {{flagicon|Suðurkorea}} [[Suðurkorea]] 4.2 %
|-
|}
== Sí eisini ==
* [[Athen]]
* [[Grikskt (mál)|Grikskt]]
{{Evropa}}
{{ES_lond}}
{{NATO}}
{{Link FA|vi}}
[[Bólkur:Grikkaland|*]]
[[Bólkur:Evropa]]
[[Bólkur:ES]]
[[ace:Yunani]]
[[af:Griekeland]]
[[als:Griechenland]]
[[am:ግሪክ (አገር)]]
[[an:Grezia]]
[[ang:Crecaland]]
[[ar:اليونان]]
[[arc:ܝܘܢ]]
[[arz:اليونان]]
[[ast:Grecia]]
[[az:Yunanıstan]]
[[bar:Griachaland]]
[[bat-smg:Graikėjė]]
[[bcl:Gresya]]
[[be:Грэцыя]]
[[be-x-old:Грэцыя]]
[[bg:Гърция]]
[[bn:গ্রীস]]
[[bo:ཧི་ལ།]]
[[bpy:গ্রীস]]
[[br:Gres (bro)]]
[[bs:Grčka]]
[[ca:Grècia]]
[[ce:Джелтимохк]]
[[ceb:Gresya]]
[[co:Grecia]]
[[crh:Yunanistan]]
[[cs:Řecko]]
[[csb:Greckô]]
[[cu:Грьци]]
[[cv:Греци]]
[[cy:Gwlad Groeg]]
[[da:Grækenland]]
[[de:Griechenland]]
[[diq:Yunanıstan]]
[[dsb:Grichiska]]
[[dv:ޔޫނާން]]
[[dz:གིརིསི་]]
[[ee:Greece]]
[[el:Ελλάδα]]
[[en:Greece]]
[[eo:Grekio]]
[[es:Grecia]]
[[et:Kreeka]]
[[eu:Grezia]]
[[ext:Grécia]]
[[fa:یونان]]
[[fi:Kreikka]]
[[fiu-vro:Kreeka]]
[[fr:Grèce]]
[[frp:Grèce]]
[[fur:Grecie]]
[[fy:Grikelân]]
[[ga:An Ghréig]]
[[gan:希臘]]
[[gd:A' Ghrèig]]
[[gl:Grecia - Ελλάδα]]
[[gn:Gyresia]]
[[gu:ગ્રીસ]]
[[gv:Yn Ghreag]]
[[hak:Hî-lia̍p]]
[[haw:Helene]]
[[he:יוון]]
[[hi:यूनान]]
[[hif:Greece]]
[[hr:Grčka]]
[[hsb:Grjekska]]
[[ht:Grès]]
[[hu:Görögország]]
[[hy:Հունաստան]]
[[ia:Grecia]]
[[id:Yunani]]
[[ie:Grecia]]
[[ilo:Grecia]]
[[io:Grekia]]
[[is:Grikkland]]
[[it:Grecia]]
[[ja:ギリシャ]]
[[jbo:xesygu'e]]
[[jv:Yunani]]
[[ka:საბერძნეთი]]
[[kg:Gelesi]]
[[kk:Грекия]]
[[kn:ಗ್ರೀಸ್]]
[[ko:그리스]]
[[ku:Yewnanistan]]
[[kv:Греция]]
[[kw:Pow Grek]]
[[ky:Греция]]
[[la:Graecia]]
[[lad:Gresia]]
[[lb:Griicheland]]
[[lg:Buyonaani]]
[[li:Griekeland]]
[[lij:Greçia]]
[[lmo:Grecia]]
[[ln:Gresi]]
[[lt:Graikija]]
[[lv:Grieķija]]
[[mdf:Грекмастор]]
[[mhr:Греций]]
[[mk:Грција]]
[[ml:ഗ്രീസ്]]
[[mn:Грек]]
[[mr:ग्रीस]]
[[ms:Greece]]
[[mt:Greċja]]
[[na:Greece]]
[[nah:Grecia]]
[[nap:Gracia]]
[[nds:Grekenland]]
[[nds-nl:Griekenlaand]]
[[ne:ग्रीस]]
[[nl:Griekenland]]
[[nn:Hellas]]
[[no:Hellas]]
[[nov:Grekia]]
[[nrm:Grêce]]
[[nv:Gwíík Dineʼé Bikéyah]]
[[oc:Grècia]]
[[os:Грекъ]]
[[pam:Greece]]
[[pih:Griese]]
[[pl:Grecja]]
[[pms:Grecia]]
[[pnt:Ελλάδα]]
[[ps:يونان]]
[[pt:Grécia]]
[[qu:Grisya]]
[[rm:Grezia]]
[[ro:Grecia]]
[[roa-rup:Gãrtsia]]
[[ru:Греция]]
[[rw:Ubugereki]]
[[sa:ग्रीस (यूनान)]]
[[sah:Греция]]
[[sc:Grèghia]]
[[scn:Grecia]]
[[sco:Greece]]
[[se:Greika]]
[[sh:Grčka]]
[[simple:Greece]]
[[sk:Grécko]]
[[sl:Grčija]]
[[so:Giriig]]
[[sq:Greqia]]
[[sr:Грчка]]
[[stq:Griechenlound]]
[[sv:Grekland]]
[[sw:Ugiriki]]
[[szl:Grecyjo]]
[[ta:கிரேக்க நாடு]]
[[te:గ్రీస్]]
[[tet:Grésia]]
[[tg:Юнон]]
[[th:ประเทศกรีซ]]
[[tk:Gresiýa]]
[[tl:Gresya]]
[[tpi:Gris]]
[[tr:Yunanistan]]
[[tt:Греция]]
[[udm:Греция]]
[[ug:Grétsiye]]
[[uk:Греція]]
[[ur:یونان]]
[[uz:Yunoniston]]
[[vec:Gresia]]
[[vi:Hy Lạp]]
[[vo:Grikän]]
[[war:Gresya]]
[[wo:Girees]]
[[wuu:希腊]]
[[xal:Эллинмүдн Орн Нутг]]
[[yi:גריכנלאנד]]
[[yo:Gríìsì]]
[[zh:希腊]]
[[zh-classical:希臘共和國]]
[[zh-min-nan:Hi-lia̍p]]
[[zh-yue:希臘]]
[[zu:IGrisi]]
| 